Pastoraat bij verslaving

Basisinformatie en tips

Wat is verslaving?

Bij een verslaving is iemand afhankelijk van een bepaald middel (tabak, alcohol, drugs, medicijnen) of gedrag (gamen, gokken, seks). Er is geen sprake meer van iets ‘willen’, maar van ‘moeten’.

De afhankelijkheid kan lichamelijk en/of geestelijk zijn.

Bij geestelijke afhankelijkheid verlangt iemand steeds sterker naar het middel en voelt zich niet meer prettig zonder. Datgene waar men aan verslaafd is overheerst het leven, andere interesses verdwijnen naar de achtergrond. In het geval van seksverslaving, bijvoorbeeld, heeft iemand een dwangmatige behoefte aan seks en overheersen gedachten daaraan het leven.

Lichamelijke afhankelijkheid wordt merkbaar doordat het lichaam protesteert als iemand stopt met het gebruiken van een middel. Deze ‘ontwenningsverschijnselen’ kunnen variëren van mild tot heel heftig (bij alcohol, heroïne, methadon en GHB).

Een verslaving ontstaat vaak geleidelijk. Het kan ermee beginnen dat iemand een middel regelmatig gebruikt voor plezier en ontspanning. Dat gebruik heeft verder geen invloed op het dagelijks leven. Bij mensen die kwetsbaar zijn voor verslaving kan ‘schadelijk gebruik’ ontstaan: iemand gebruikt bijvoorbeeld meer alcohol of drugs dan goed voor hem is, of gokt overmatig veel. Het gebruik krijgt een steeds grotere rol in het leven. Het kost moeite om te stoppen, maar iemand kan nog wel functioneren zonder het middel.

Hoe ontstaat een verslaving?

Er is nooit één oorzaak waardoor iemand een verslaving ontwikkelt.

Sommige mensen hebben door hun erfelijke aanleg een verhoogde kans om verslaafd te raken.

Ook psychische problemen (als depressie, een angststoornis, ADHD of Post Traumatisch Stress Syndroom) maken iemand kwetsbaarder voor het ontwikkelen van een verslaving. Ongeveer de helft van de mensen met een verslavingsprobleem heeft ook psychische klachten. Het gebruik van alcohol of drugs kan maken dat iemand zich prettiger voelt en het gevoel heeft beter om te kunnen gaan met de psychische problemen.

De omgeving heeft invloed op het ontstaan en de ontwikkeling van verslaving: stressvolle gebeurtenissen in het leven, maar ook of een bepaald middel veel gebruikt wordt in de kring waarin iemand verkeert en hoe gemakkelijk het te krijgen is (denk aan alcohol).

Hoe herken je verslaving?

Symptomen van verslaving:

• controleverlies: het verlangen naar het middel of de drang tot bepaald gedrag wordt zo sterk dat iemand er geen controle meer over heeft. Men moet er heel veel aan denken en gebruikt steeds vaker en meer, of is er steeds vaker en langer mee bezig
• in de problemen komen of grenzen overgaan door het gebruik: gezinsleven, werk en/of studie lijden eronder; ruzies, liegen en smoesjes verzinnen; gebruiken op ongepaste momenten, bijvoorbeeld voor of tijdens het werk; schulden maken
• een middel gebruiken om rustig te worden, problemen te vergeten of uit de realiteit te stappen
• ontwenningsverschijnselen (deze verschillen, afhankelijk van waar iemand aan verslaafd is)
• lichamelijke problemen (deze verschillen)
• psychische problemen kunnen ontstaan of verergeren (depressies bijvoorbeeld).

Welke rol spelen geloof en levensbeschouwing bij verslaving?

Allereerst is het belangrijk om te beseffen dat mensen met verslaving sterk van elkaar verschillen en dat bij hen vaak meerdere stoornissen tegelijk spelen. Het is daarom moeilijk te zeggen wat de rol van geloof in het algemeen is bij verslaafde mensen.

Vaak is het zo dat mensen tijdens hun verslaving weinig in contact staan met hun eigen gevoelens en die van de ander. Dikwijls is dit ook waarvoor het middel gebruikt wordt.

Door de verslaving is dikwijls veel verloren gegaan, zoals een baan, een huis en is veel stukgegaan in relaties. Het herstel van relaties is dan een moeizaam en langdurig proces.  De naaste omgeving is vaak bang dat de verslaving weer terugkomt; wat helaas vaak ook gebeurt. Bij terugval in verslaving ontstaat dan een patroon van zich schuldig of minderwaardig voelen, proberen zoveel mogelijk te herstellen, opbouwende spanning en opnieuw terugval. Dit is voor iemand zelf, diens omgeving – en dus ook voor geestelijk verzorgers en hulpverleners – frustrerend. De kerk kan hierin een mooie rol hebben door een veilige plaats te bieden zowel aan degene die verslaafd is, als aan zijn omgeving. Een plaats waar niemand wordt afgerekend op zijn daden, terwijl er tegelijk gezonde grenzen worden gesteld.

Ondersteuning kan nodig zijn voor de naaste omgeving van de verslaafde. Zoals wanneer er grenzen worden gesteld. Hierbij kan schuldgevoel optreden, bijvoorbeeld als ouders hun volwassen, verslaafde kind niet in huis willen nemen of als een partner de relatie met een verslaafde partner verbreekt.

Do’s en don’ts

Wel doen in pastoraal contact met iemand die verslaafd is:

• Aangeven dat geen pastoraal gesprek kan plaatsvinden als iemand gedronken of gebruikt heeft.
• Contact leggen met de mens achter de verslaving.
• Luisteren naar het verhaal van iemand en, als hij/zij hierover wil praten, de functie van de verslaving.
• Aandacht hebben voor ambivalentie in het niet willen maar het (nog) niet kunnen laten. Deze ambivalentie kennen we in zekere zin allemaal. Normaliseren is dan ook helpend.
• Zorg en aandacht geven aan de naaste omgeving van de persoon die verslaafd is.

Niet doen:

• Zoeken naar oorzaken van de verslaving.
• Verantwoordelijkheid van de ander overnemen. Hij/zij is en blijft zelf verantwoordelijk voor de gevolgen van de verslaving, zowel voor zichzelf als voor anderen.
• Verslaving op één lijn stellen met onvoldoende geloof of vertrouwen op God.

Deskundigen

www.jellinek.nl en www.verslaving.nu Informatie over allerlei soorten verslaving, signalen, tests, risico’s, behandeling, overzicht van verslavingszorg in verschillende regio’s.

www.dehoop.org Tel. 078 – 6111111 (op werkdagen van 8.30 – 17.00 uur). Evangelische hulpverlening bij verslaving en psychiatrische problemen. De Hoop biedt ambulante hulp (gesprekken), dagbehandeling en klinische zorg (met verblijf) op verschillende locaties; plus ouder- en partnerwerk. Op de website naast informatie over het hulpaanbod en verschillende verslavingen, ook ervaringsverhalen.

www.verslaafdaanjou.nl Steun en informatie voor naasten van verslaafden, ook tips.

www.drugsinfo.nl, www.alcoholinfo.nl, www.rokeninfo.nl Op deze websites ook tips hoe om te gaan met het gebruik van een ander (gesprek aangaan, wat als iemand ontkent, wat als iemand geen hulp wil).

Meer weten

‘Informatie over alcoholgebruik, alcoholverslaving en de invloed van alcohol op diverse leefgebieden’ – hoofdstuk uit ‘Wat alcohol met je doet’ (Janine Boelaars en Joyce Rampersad)