Pastoraat bij kerkverlating: nazorg

Vanuit compassie en bewogenheid eindigt een goed pastoraal gesprek haast automatisch bij de vraag: hoe nu verder? Hoe zie je de toekomst voor je? Waar hoop je op? Wat zoek je? Is er ook iets waar je bang voor bent of waar je tegenop ziet? Is er iets wat je nodig hebt? Heb je genoeg mensen om mee te praten? Kan ik, kunnen wij als kerk, nog iets voor jou betekenen?
Lang niet elke kerkverlater vindt het prettig om nazorg te ontvangen en sommigen zullen dit ervaren als ‘bemoeizucht’, maar het kan goed zijn het in elk geval aan te bieden en iets te zeggen als:
“Ik wil dat je weet dat je welkom blijft. Ook wanneer je besloten hebt om nooit meer een voet over de drempel van de kerk te zetten. Ook wanneer je nu niet wilt praten, maar misschien over een paar jaar wel. Ook wanneer je dan alsnog niet naar de kerk wilt. Ik wil je laten weten dat je, net als ik, vrij bent zelf je weg te kiezen. En als dat niet meevalt, wil ik er voor je zijn.”

Zegen

Sommige kerkverlaters ervaren het als helend wanneer zij gezegend worden op hun weg naar ‘buiten’. Het kan goed zijn te vragen of hier behoefte aan is.
Niet elke predikant/ambtsdrager zal dit kunnen/willen, maar probeer in dat geval ruimhartig te zijn en bijvoorbeeld de hulp in te schakelen van een predikant van een (vrijzinnige) geloofsgemeenschap die wel bereid is en ook qua geweten in staat is om de zegen van God mee te geven aan iemand die de kerk verlaat.
Juist wanneer de kerkverlater worstelt met God kan (onbewust) de uitspraak “Ik laat u niet gaan tenzij u mij zegent” een rol spelen. Worstelen met God gebeurt met name bij mensen die (onbewust) een straffend, dominant en/of beperkend godsbeeld hebben. Juist hen kan het ‘laten gaan’ van deze god ruimte geven voor iets anders.

Geliefden

Rondom de (bijna) kerkverlater is vrijwel altijd een kring van kerkblijvers die mogelijk verdriet en zorgen hebben omdat een geliefde de kerk (bijna) verlaat. Kerkverlating van een kind, broer/zus, partner, ouder of vriend(in) kan niet alleen invloed hebben op het gevoel van welbevinden van de kerkblijver, maar ook op diens geloof(sleven).

“Vanaf dat mijn zoon vertelde dat hij twijfelde aan het bestaan van God heb ik geworsteld met het beeld van een God die mensen naar de hel stuurt wanneer ze niet in Hem geloven. Toen mijn zoon uiteindelijk de kerk verlaten had en we van diverse broeders en zusters meeleven en steun ontvingen, deed dit deels goed, maar deels vond ik het ook onverteerbaar dat we benaderd werden als was onze zoon overleden. Ik wilde en kón ook niet meer geloven in een God die je enkel in de hemel laat wanneer je de juiste levensbeschouwelijke visie hebt. Mijn godsbeeld veranderde sterk, de reikwijdte van Zijn liefde omsloot daardoor ook mijn zoon. Dit was een boost voor mijn geloofsleven, maar tegelijkertijd voelde ik me steeds minder begrepen en helaas ook steeds minder thuis in de gemeente.”

“Sinds mijn vader de kerk verliet, is onze relatie sterk veranderd. Hij was altijd mijn geloofsheld, maar nu maak ik me zorgen om hem. Onze gesprekken eindigen vaak met frustratie en verdriet. Ik weet niet hoe ik hiermee om moet gaan.”

“Ik worstel enorm met de doopbelofte die ik zelf heb gedaan en voel me schuldig omdat mijn beide kinderen geen kerkgangers meer zijn. Als er een doopdienst is, blijf ik thuis, omdat ik mijn gevoel van falen in combinatie met de hoop en de goede voornemens van de kersverse ouders niet kan verdragen.”

Pastoraat rondom kerkverlating betekent óók pastoraat voor kerkblijvers. Elke kerkblijver kan een potentiële kerkverlater zijn of worden. Hoe meer ruimte men ervaart voor de eigen gevoelens en het eigen proces, en hoe meer er naar iemands beleving geluisterd wordt zónder ‘correctie’ of ‘veroordeling’, hoe meer de geloofsgemeenschap – zelfs na vertrek van (een) geliefde(n) – kan blijven voelen als ‘thuis’ en hoe minder drang er zal zijn om weg te blijven of te vertrekken.

Onderzoek

Het verhaal van een kerkverlater staat niet op zichzelf. Er kunnen binnen de geloofsgemeenschap meer mensen zijn met vergelijkbare ervaringen/aanleg/beleving.
Als iemand bijvoorbeeld heeft aangegeven last te hebben (gehad) van chronische spanningen naar aanleiding van het geloof dat alles en iedereen onderdeel is van een geestelijke strijd, dan kan het goed zijn om ‘stress en spanning rondom de geestelijke strijd’ als aandachtspunt te hanteren bij de huisbezoeken. Dit kan bijvoorbeeld door hier gericht naar te vragen. Het kan helend zijn als mensen voelen dat er ruimte is voor wat wérkelijk in hen omgaat en dat zij hierom niet veroordeeld worden.

Vermoed of merk je dat men het moeilijk vindt om eerlijk aan te geven wat men écht denkt en voelt, vooral wanneer dit als ‘negatief’ kan worden ervaren, dan kan je gemeenteleden tegemoet komen door bijvoorbeeld anonieme vragen- en reactieformulieren uit te delen.
Of – bijvoorbeeld wanneer de kerkverlater te maken had met seksueel grensoverschrijdend gedrag binnen de gemeente – door het aanstellen van (extra) vertrouwenspersonen en/of het oprichten van gespreksgroepen. Ik bedoel hiermee in geen geval dat geprobeerd moet worden alles binnen de muren van de kerk op te lossen (schakel zo nodig vooral politie, deskundigen en hulpverleners in van buiten!), maar wel dat er ook bínnen de kerk zoveel mogelijk ruimte komt voor álle verhalen. Als de kerk haar ‘grenzen’ zo ver oprekt dat er ruimte is voor íeders beleving, hoeft niemand meer te vertrekken om zich gehoord, gezien en erkend te voelen.

Links naar  artikelen, werkmateriaal, websites

Adieu Kerk! Adieu God? Kerkverlaters en hun zoektocht naar God, Corstian van Westen, 2019, Great Life Publishing.

Onderzoeksverslag kerkverlating binnen de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt..

Materiaal voor jongeren, ouders, kringen en ambtsdragers (vanuit de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt) om te spreken over geloofsverlating.

Themanummer ‘Mij niet meer gezien. Kerkverlating in perspectief’ van Handelingen. Tijdschrift voor praktische theologie en religiewetenschap, 2020 | 3.

Jong, (goed)gelovig en kerk. De rol van het kerkelijk leven in de belevingswereld van jongeren. J. Slendebroek en H.Wijma

Dogmavrij.nl – website met persoonlijke verhalen en informatie die betrekking heeft op het loslaten van een religie die vanuit de jeugd werd aangeleerd.