Er zijn vormen van spreken over de Geest waar ik eerlijk gezegd wat onrustig van word. Je krijgt voortdurend het gevoel dat je méér nodig hebt: méér geloof, méér verlangen, méér overgave. En daarvoor moet je dan uit je comfortzone stappen, proclameren, en ‘overwinnend’ leven. Een hijgerig soort christendom, waarvan je buiten adem raakt. Ik herinner me nog goed hoe ik tijdens de diensten in de evangelische gemeente waarin ik opgroeide, een fysieke spanning voelde bij sprekers of zelfverklaarde profeten die een ‘woord van de Heer’ hadden of een beeld wilden doorgeven. Steevast werd de heilige Geest daar verbonden aan het bijzondere, het grootse, het imponerende. Dat heeft al snel iets grotesks. Zo herinner ik me twee studiegenoten die allebei – toevallig – dezelfde profetie hadden ontvangen: ze zouden een grote bediening krijgen. De verleiding is dan groot om cynisch te worden, om het spreken van de Geest op een veilige afstand te houden.

Binnen de godsdienstwetenschappelijke paradigma’s van Durkheim en Weber moeten we ook de ‘klassiekers’ Das Heilige (1917) van Rudolf Otto en Das Heilige und Profane (1957) van Mircea Eliade begrijpen. Binnen de gestelde kaders van vooruitgang, individualisering en rationalisme proberen beide auteurs, elk vanuit hun eigen perspectief, het blijvende belang van het heilige als religieus fenomeen te onderstrepen.

Of je nu colleges van hem volgt, of een lezing bijwoont, één ding komt sowieso terug: de uitbundige lach van ‘Stanley,’ zoals hij altijd liefkozend door zijn studenten wordt genoemd. Deze gulle lach is typerend voor de theoloog die zo bepalend is geworden voor mijn eigen theologische ontwikkeling. Hoewel ik in de afgelopen jaren kritischer ben geworden, is zijn humoristische manier van theologiseren nog steeds een belangrijke bron van inspiratie.

Je kent ze wel van die ontluisterende berichten op nos.nl dat iemand al 10 jaar dood achter diens voordeur ligt zonder daadwerkelijk gemist te worden. De buren hadden inderdaad al een tijdje niks meer vernomen, lees je vervolgens. Ergens zijn dit soort berichten de ‘kanarie in de kolenmijn’ van onze samenleving. Collectieve eenzaamheid. De coronajaren hebben de problematiek indringend onder de aandacht gebracht.

De vierde uitdaging voor de kerk en theologie waar ik het over moet hebben is de hedendaagse ‘waarheidverwarring.’ Wie ‘vroeger’ wat wilde weten, moest actief op zoek; vandaag hebben we juist moeite om ons af te sluiten van alle informatieprikkels. Informatiestress en infobesitas zijn symptomen van onze tijd. Waarheid is niet meer verhelderend, maar eerder verwarrend, en valt ten prooi aan wantrouwen en groepsdenken.

Een paar maanden geleden las ik een ontroerend verslag van een tweegesprek tussen columnist Elma Drayer en activist Milou Deelen in het NRC. Onderwerp van gesprek was de verhouding tussen seksualiteit en feminisme. Het is vooral een gesprek over de verschillen tussen het feminisme van de jaren 70 en het ‘jonge feminisme’ van vandaag, terwijl er tegelijk nog zo weinig veranderd lijkt te zijn aan seksueel geweld. Wat opvalt: de liefdevolle verbazing van ‘boomer’ Drayer over de twintiger: “Arme Milou, jij moet op eieren lopen.”

Nederland maakt voor het eerst in lange tijd weer schaarste mee. Beperkt natuurlijk, maar toch. Onze huidige ervaring van schaarste is een reality check na jaren van toenemende overvloed. Is dat een reality check die de westerse cultuur eigenlijk wel kan lijden? Of ontbreekt het, het individualistische waardenpakket aan een overkoepelend verhaal waarin ‘consuminderen’, en iets laten omwille van een ander, plek heeft?

Ik neem deze weken als theoloog-blogger zo voor mijzelf de vrijheid om eens voorzichtig wat te bezinnen op publieke theologie: theologie die zich actief begeeft op het publieke terrein van sociale structuren, recht, politiek, wetenschap, enzomeer. Deze keer de vreemde gewaarwording dat maatschappelijke discussies steeds meer gekoppeld worden aan (groeps)identiteit. Dat wil zeggen: mensen verbinden hun persoonlijke maatschappelijke inbreng meer en meer met een pleidooi voor de erkenning van een bepaalde sociale groep.

Heil is vanuit christelijk oogpunt sterk verbonden met de gestalte van de lijdende Christus. Daarom is Pasen, waartoe traditiegetrouw ook Goede Vrijdag wordt gerekend, het liturgisch zwaartepunt van het kerkelijk jaar. In maart 2020 moesten kerken vanwege de coronapandemie plotsklaps omschakelen van fysieke samenkomsten naar online video-opnames. Ook Goede Vrijdag en Pasen op 10 en 12 april moesten zo online gevierd worden. In deze bijdrage wil ik over het voetlicht brengen hoe er tijdens die vieringen betekenis werd gegeven aan de lijdende Christus; oftewel hoe de heilzaamheid van het lijden, sterven en opstaan van Jezus toen werd uitgelegd.