In de lezingen voor vandaag ontmoeten we twee vrome, godsdienstig betrokken families: Elkana en zijn twee vrouwen, Hanna en Peninna (1 Sam. 1), en de zusters Maria en Marta die Jezus verwelkomen in hun huis (Luc. 10). Hun namen geven de verhalen meteen al een kader. Elkana’s naam suggereert een levitische afkomst, iemand bij wie godsdienst in het bloed zit. Peninna betekent ‘parel’, ‘koraal’, wat associaties oproept met de sterke vrouw (Spr. 31,10). Hanna betekent ‘gunst’, ‘genade’. Maria ‘geliefde’, of ‘rebel’, iemand die de traditie doorbreekt. Marta betekent ‘meesteres’, ‘heerseres’.

Als Ruth een deeltje in de Bouquetreeks was geweest, had het idyllische boerenverhaal over het arme meisje dat de gunst verwerft van de rijke landbezitter wel kunnen eindigen in hoofdstuk 3. Waarom moet de complicerende factor van die losser er nog bij gehaald worden? Waarom zo ingewikkeld verteld over de geboorte van die zoon?

Francine Klagsbrun schreef: ‘Ik zie in deze (…) vrouwen nog steeds wat ik als kind in hen zag: Ruths passiviteit, Naomi’s goedheid die de vorm aanneemt van leiding en controle over Ruth. Ruth dient Naomi graag, vrijwillig, ruimhartig, maar niettemin dient. Naomi domineert Ruth met zorg, diepe liefde, en een oog op Ruths interesses, maar niettemin domineert.’

Het is vandaag zondag Laetare en alle lezingen eindigen dan ook met blijdschap, vanwege de terugkeer van de (of het) verlorene.

De teksten van vandaag bevatten op het eerste gezicht meer wij-zij-denken dan mij lief is. De Jezus die Johannes ons overlevert, schept met zijn woorden een onsympathieke afstand tussen zichzelf en zijn hoorders. Hij kwalificeert de mensen die Hij toespreekt uiterst negatief, zonder perspectief op verandering aan te bieden: ‘Jullie zullen in je zonde sterven’ (Johannes 8:21). Vervolgens onderstreept Hij de tegenstelling tussen degenen die wel en niet in Hem geloven. Ook in het briefje 2 Johannes speelt dat contrast op een manier die ik niet als vruchtbaar kan ervaren. Wat is hier aan de hand?

Na zijn niet-oordelende houding rond de overspelige vrouw (Johannes 8:1-11, het evangelie van vorige zondag) legt Jezus zichzelf uit als ‘licht van de wereld’ (8:12). Dit licht kennen we ook uit Tenach. De farizeeën bestrijden Jezus’ ‘getuigenis’ (Gr.: marturia) over zichzelf. Jezus verdedigt zichzelf door zijn innige verhouding met de Vader (Gr.: patèr) te bespreken. Het letterlijke middelpunt van Johannes 8:12-20 gaat over wel of niet ‘oordelen’ (Gr.: krinoo – 8:15-16). Deze uitgebreide theologische toelichting vindt plaats in de ‘schatkamer’ (Gr.: gazofulakion – 8:20) van de tempel.

De prille relatie tussen God en de Israëlieten gaat stuk wanneer zij het gouden kalf gieten en aanbidden. Veertig dagen en nachten waren voor hen genoeg om af te glijden in de wanhoop van identiteitsloosheid en totale verlatenheid. De eigenlijke ‘zonde’ is het dansen. Volgens Avivah Gottlieb Zornberg drukt het pulseren van de dans een onmetelijke behoefte uit om met een ander in ultieme harmonie te versmelten.

Het zijn lastige lezingen voor deze zondag. Ze zullen ongetwijfeld de discussie over echtscheiding losmaken. Maar gaat het alleen daarover? Maleachi spreekt in zijn tijd de priesters aan, en mannen die een gemengd huwelijk hebben gesloten. In de tweede lezing weet Jezus in een gesprek met farizeeën hun vraag over echtscheiding om te buigen naar een verrassende kern. Terwijl de psalmist Gods grootheid bezingt.

Valsheid in woord en geschrift is zo oud als de mensheid, blijkbaar óók onder profeten. Fake news is niets nieuws. Wie en wat deugt en wat niet? Lastige vraag! Wie de eerste wil wezen, zal de allerlaatste zijn – en aller dienaar (Marcus 9:35). ‘De broeder kent de broeder’ geenszins ‘als een die voor moet gaan’ (LB 991). Ook al een oeroud probleem, van de eerste kring rond Jezus tot in de kerk van vandaag.