In het kader van haar master Onderwijspedagogiek aan de Vrije Universiteit te Amsterdam schreef Hanneke van Dalen-Preuter een scriptie over ‘De voorbeeldfunctie van de leraar voor de moreleidentiteitsontwikkeling van leerlingen’, in samenwerking met het lectoraat Christelijk Leraarschap,Driestar Educatief.

De Faculteit Theologie en Religiewetenschappen van de Universiteit Leuven is gevestigd in het Collegium Veteranorum, waarvan de geschiedenis teruggaat tot in de zestiende eeuw. In het hoofdgebouw zoek ik tussen de naambordjes vergeefs naar die van prof.dr. Johan Verstraeten, met wie ik een afspraak heb voor een vraaggesprek over spiritueel leiderschap. Een behulpzame student brengt me over de binnenplaats naar de achtergelegen bibliotheek waar de kamer van de professor zich bevindt. De wanden van zijn kamer zijn bekleed met uitpuilende boekenkasten. Hij komt tevoorschijn achter een aantal hoog opgetaste stapels documenten. Op mijn vragende blik zegt hij met een vriendelijke glimlach: ‘Ja, zo is mijn werkkamer, maar ik weet waar alles ligt. Ik ben nooit iets kwijt.’ Johan Verstraeten is gespecialiseerd in bedrijfsethiek, spiritualiteit en leiderschap, katholiek sociaal denken en vredesethiek. Van zijn hand verschenen verschillende boeken die gretig aftrek vinden, zoals Taal en stilte: naar een leiderschap voorbij deangst (2014).

De handelingsverlegenheid van schoolleiders is in dit themanummer van Handelingen uitgangspunt geweest van de praktisch-theologischeen religiewetenschappelijke bijdragen om na te gaan op welke manierspiritualiteit met het leiderschap kan worden verbonden. De diversiteitvan de benaderingen kenmerkt ook het veld van de spiritualiteit – vande waardenoriëntatie tot de bijbelse spiritualiteit.In de verankering vande (uiteindelijke) waarden in de persoon van de schoolleider vinden debenaderingen elkaar weer.

Spiritualiteit en intuïties over het goede leven kunnen niet zonder elkaarworden gedacht. Inspiratie, herbronnen, het hervinden van naar deachtergrond verdwenen idealen zijn belangrijke aspecten van de geleefdespiritualiteit. Maar hoe kunnen we geleefde spiritualiteit verankeren enverduurzamen in het dagelijks handelen? In deze bijdrage belicht ik depraktijk van de onderscheiding als mogelijkheid voor schoolleiders om tegroeien in spiritualiteit en anderen daarin mee te nemen.

Op basis van ervaringen met twee trajecten van spiritualiteit en leiderschapsontwikkeling laat dit artikel zien dat leiders zich dienen te ontwikkelen in de breedte, hoogte en diepte. Spiritualiteit in leiderschap kan beter begrepen worden als we uitgaan van een gelaagdheid in de persoon van de leider, waar de hermeneutische ruimte de kern van is. Ook wordt er voor gepleit om een organisatie te zien als een organisch geheel waarin de leider slechts samen met alle betrokkenen de missie kan realiseren.

Waarden zijn heel bepalend voor het professioneel handelen van schoolleiders. In dit artikel wordt nagegaan hoe schoolleiders daadwerkelijk kunnen bevorderen dat anderen tot hun recht komen. ‘Luisteren’ en ‘vertrouwen’ zijn daarbij twee kernwoorden. Bovendien kan ‘Tao’ richting geven aan waar het meer precies om gaat: het steeds meer verstaan van de diepgang en reikwijdte van universele waarden.

Schoolleiders geven leiding aan de school als plek van onderwijs en vorming. Door vele veranderingen in de samenleving en alsmaar groeiende complexiteit, komt het er voor schoolleiders steeds meer aan op wie ze zijn als persoon. Wie is het die leiding geeft? Met het persoonlijk leiderschap weten veel schoolleiders zich echter handelingsverlegen: wat staat mij te doen?

‘God heeft mij geschapen om een bepaalde dienst voor Hem te verrichten; Hij heeft mij een werk opgedragen dat Hij niet aan een ander heeft opgedragen.(…) Op een of andere manier ben ik nodig voor zijn plannen, even nodig op mijn plaats als een Aartsengel in de zijne (…) ik ben een schakel in een keten, ik sta in betrekking met andere personen. Hij heeft mij niet voor niets geschapen. Ik zal goed doen, ik zal zijn werk doen (…).’

De samenleving verandert in hoog tempo. Wat gisteren nog zeker leek te zijn, is morgen al weer vergeten. Veel snel opeenvolgende en op elkaar ingrijpende veranderingen maken mensen onzeker. En misschien ook wel angstig. Waar gaat het naartoe? Van leiders wordt verwacht dat ze mensen richting geven en meer nog: vertrouwen dat het goed komt. In het onderwijs worden jonge mensen gevormd voor de samenleving van morgen. Zij zijn vormgevers van de toekomst. Waartoe worden zij gevormd? En hoe draag je bij aan de vorming van deze vormgevers als je niet weet hoe de toekomst eruit zal zien? Van schoolleiders wordt verwacht dat ze docenten en andere medewerkers richting geven (en ruimte!) om jonge mensen te vormen en ook vertrouwen dat het kan.