Recensie van deel 15 van het Verzameld werk van Miskotte. Dit deel bevat de teksten van cursusavonden en lezingen van Miskotte, vlak voor, tijdens en net na de Tweede Wereldoorlog.

De in 2014 vermoorde jezuïet Frans van der Lugt leefde vanuit vier thema’s: God ontmoeten in Christus, stilte is noodzakelijk, gezonden worden en luisteren met liefde. Geïnspireerd door een eerste ontmoeting met God in zijn jeugd, inspireerde hij gedurende zijn leven vele anderen.

Woestijnvaders en -moeders uit de 4e tot 7e eeuw begeleidden mensen die een religieus leven als heremiet (alleen) ambieerden of juist eerder als cenobiet (samen, in een kloostergemeenschap) wilden of zouden moeten wonen. Talloze spreuken uit die tijd tonen de voordelen maar vooral de valkuilen van de diverse leefvormen.

Hoe keken Thomas van Aquino, Benedictus van Nursia, Martinus van Braga, Johannes Cassianus en Augustinus naar ‘woede’? Sommigen zeggen: onderdruk en vermijd woede. Anderen zeggen: laat woede toe maar laat haar niet tot wasdom komen. Benedictus zei bijvoorbeeld: je moet je woede niet uitleven, niet de vrije loop laten, je moet haar niet tot voltooiing brengen.

Theoloog en publicist Alain Verheij gaat in op de begrippen woede en vrede als spanningsveld in het politieke en maatschappelijke handelen. ‘Woede is in de eerste plaats een drijfveer voor mij, dat ik het toch blijf proberen. Als dat te lang zonder gevolg blijft, kan het ook iets worden dat mijzelf alleen maar vergiftigt.’

Vanaf eind jaren zestig vond de woede onder vrouwen die niet langer een ondergeschikte rol in de kerk wilden spelen, een weg. Ze wilden gelijke behandeling, gelijke kansen, inclusief taalgebruik en bijbelexegese zonder vooringenomen mannelijke bril op. De feministische theologie heeft veel bereikt, maar we zijn er nog niet.

Handreiking met vragen aan de lezer, waarin aan de hand van Psalm 58 wordt gekeken hoe woede een weg kan vinden. De rechtvaardige vraagt in een gebed aan God om wraak te nemen op de kwaadwilligen die hem belagen. Ook de schrijver Elie Wiesel bad om vergelding. Is dit herkenbaar voor de lezer?

Jezus kon woedend worden, zijn leerlingen naderhand ook. Jakobus waarschuwt voor de gevaren van een scherp gebruik van de tong. Woede voor de heilige zaak is soms onontbeerlijk, zoals de woede over de wapenwedloop of de woedende Greta Thunberg laten zien. Maar woede moet geen deuren dichtgooien. Beheerste woede kan leiden tot vrede. Paus Franciscus deed in zijn encyclieken een poging.

De woede over de inval in Oekraïne moet niet leiden tot meer uitgaven voor defensie. Martin Luther King waarschuwde al dat geld voor oorlogen niet meer uitgegeven kan worden aan sociale problemen. Hij predikte geweldloosheid: hebt uw vijanden lief. Betrek de spirituele dimensie in je denken, benader alles vanuit een wereldomvattende liefde.