Het is dit jaar 25 jaar geleden dat de triosynode van de kerken die met el-kaar op weg waren naar eenwording de kerkorde van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) in tweede lezing vaststelde, al kon niemand toen nog bevroeden dat de verenigde kerk deze naam zou gaan dragen.1 Met kerkorde doel ik hier op de kerkorde in engere zin, de Romeinse artikelen. In dit ar-tikel wil ik de tekst en de uitwerking daarvan in de ordinanties evalueren met het oog op de sacramentsbevoegdheid.

De laatste decennia is in tal van protestantse gemeenten in Nederland de avondmaalspraktijk aanmerkelijk gewijzigd. Waar vroeger in kerken van de gereformeerde traditie tafels werden opgesteld, waaraan de belijdende leden van de gemeente, en eventuele gasten die zich voor de dienst aan de kerkenraad bekend gemaakt hadden, na de lezing van het avondmaalsfor-mulier aangingen om brood en wijn te ontvangen, worden kerkgangers nu in veel gemeenten naar voren genodigd om ‘lopend’ aan de communie deel te nemen.

Dat Koning Willem III in de Haagse kringen van de negentiende eeuw de bijnaam ‘koning Gorilla’ kreeg, had zeker te maken met het grote aantal bij maîtresses verwekte kinderen en andere wapenfeiten van een niet onbespro-ken levenswandel die aan zijn naam verbonden zijn.1 Voor de toenmalige Her-vormde Gemeente van ’s-Gravenhage, die aan deze koning onder andere het geschenk van het gebouw van de Willemskerk aan de Nassaulaan te danken had, moet deze levenswandel een kwestie zijn geweest die wel bekend was maar zo veel mogelijk genegeerd werd of met de mantel der liefde bedekt.

Liturgie en sacrament bestaan slechts als concrete symboolhandelingen, stelde ik onlangs, en de redactie van dit tijdschrift vroeg mij dat uit te wer-ken.1 Dat woordje ‘slechts’ had ik wellicht beter weg kunnen laten, want het roept het misverstand op als zou ik daarmee eredienst en sacramenten een geringe waarde toekennen, geringer dan algemeen wordt aangenomen. Dat is allerminst het geval. Dus, liturgie en sacrament bestaan als concrete symboolhandelingen.

Op verscheidene plaatsen in de vroegchristelijke literatuur wordt een ge-zamenlijke maaltijd van christenen aangeduid met de term ‘breken van het brood’. Deze aanduiding komt voor in Handelingen, de Didache, Ignatius van Antiochië en de Acta Pauli.1 In deze bijdrage wil ik nagaan, wat met deze uitdrukking bedoeld wordt in Handelingen en de Didache, en welke plaats het ‘breken van het brood’ inneemt in de geschiedenis van het avond-maal (de eucharistie).

In de kerkelijke traditie heeft het avondmaal, meer nog dan de doop, de reputatie terug te gaan op Jezus zelf. Immers, in de liturgie worden de inzettingswoorden als prominent onderdeel van de viering gereciteerd. In de woorden van Jan Muis uit 2016:

De monografie Onze Vader van Jan Muis geeft ons een goed beeld van zijn wetenschappelijke arbeid.1 Nauwgezet analytisch, grondig geschoold in het dogmatische denken en diepgeworteld in het geloof van de kerk trekt Muis een eigen academisch spoor. Achter dit boek gaat een hoogleraar schuil die door studenten zeer gewaardeerd werd in de colleges die hij gaf. Daarbij merk ik wel op dat menig student met schrik in de benen tentamen deed bij Muis. Wie de stof niet goed had bestudeerd, kon maar beter thuisblijven.

Welke rol speelt het Avondmaal in de Nederlands-lutherse traditie?[1] In dit artikel zal ik de lezer meenemen naar momenten in de geschiedenis van de lutheranen in de Lage Landen[2] waarop het Avondmaal een rol speelde. Het gaat hierbij om enkele voorbeelden uit de geschiedenis, zonder volledigheid na te streven. Langs deze weg wordt duidelijk welke aspecten voor de lutheranen in Nederland rondom het Heilig Avondmaal van belang waren en zijn.

In de late Middeleeuwen was de kerk van Rome meer dan ooit een sacra-mentskerk geworden. De bediening van de sacramenten, in het bijzonder het veelvuldig opdragen van de mis, was de centrale spil waar het kerkelijk leven om draaide.