Calvijn introduceert in zijn beschouwing over de kerkelijke tucht in de Institutie vrijwel direct het onderscheid tussen ‘verborgen’ en ‘openbare’ zonden. Hij definieert deze begrippen niet exact, maar duidt wel aan wat hij bedoelt. Van een ‘verborgen’ zonde is alleen een beperkt aantal mensen op de hoogte. Een ‘openbare’ zonde is ‘niet slechts bij één of twee getuigen’ bekend, maar bij de hele of vrijwel de hele gemeente.

Dat Koning Willem III in de Haagse kringen van de negentiende eeuw de bijnaam ‘koning Gorilla’ kreeg, had zeker te maken met het grote aantal bij maîtresses verwekte kinderen en andere wapenfeiten van een niet onbespro-ken levenswandel die aan zijn naam verbonden zijn.1 Voor de toenmalige Her-vormde Gemeente van ’s-Gravenhage, die aan deze koning onder andere het geschenk van het gebouw van de Willemskerk aan de Nassaulaan te danken had, moet deze levenswandel een kwestie zijn geweest die wel bekend was maar zo veel mogelijk genegeerd werd of met de mantel der liefde bedekt.

Liturgie en sacrament bestaan slechts als concrete symboolhandelingen, stelde ik onlangs, en de redactie van dit tijdschrift vroeg mij dat uit te wer-ken.1 Dat woordje ‘slechts’ had ik wellicht beter weg kunnen laten, want het roept het misverstand op als zou ik daarmee eredienst en sacramenten een geringe waarde toekennen, geringer dan algemeen wordt aangenomen. Dat is allerminst het geval. Dus, liturgie en sacrament bestaan als concrete symboolhandelingen.

Op verscheidene plaatsen in de vroegchristelijke literatuur wordt een ge-zamenlijke maaltijd van christenen aangeduid met de term ‘breken van het brood’. Deze aanduiding komt voor in Handelingen, de Didache, Ignatius van Antiochië en de Acta Pauli.1 In deze bijdrage wil ik nagaan, wat met deze uitdrukking bedoeld wordt in Handelingen en de Didache, en welke plaats het ‘breken van het brood’ inneemt in de geschiedenis van het avond-maal (de eucharistie).

In de kerkelijke traditie heeft het avondmaal, meer nog dan de doop, de reputatie terug te gaan op Jezus zelf. Immers, in de liturgie worden de inzettingswoorden als prominent onderdeel van de viering gereciteerd. In de woorden van Jan Muis uit 2016:

Enige tijd geleden bezocht ik een lezing van hoogleraar ouderengenees-kunde Rudi Westendorp over ‘Oud worden in de praktijk’. Het pensioen kwam in zicht en ik wilde me goed voorbereiden op deze nieuwe levensfase. ‘Wie wil er 100 jaar worden?’ vroeg hij het publiek. Weinigen staken hun hand op.

In zijn boek Onze Vader. Christelijk spreken over God gaat Jan Muis uit van het Onze Vader als startpunt van reflectie voor het ontwerp van een godsleer. Het argument om deze tekst als uitgangspunt te nemen is dat het Onze Vader door alle christenen als gebedstekst gebruikt wordt en dat men zich dus niet voor kan stellen dat iemand christen zou kunnen […]

In het huidige theologisch landschap is een onmiskenbare trend in het spre-ken over ‘vergoddelijking’ en ‘participatie’ waarneembaar. Daarom is Muis’ resolute afwijzing van zowel metafysisch participatiedenken in de theologie als taal die iets van deelhebben van de mens aan de drie-Ene God sugge-reert markant.

In zijn boek Onze Vader stelt Jan Muis dat God niet met kwaad samen gedacht mag worden. Muis keert zich in dit verband tegen de notie van een ‘algemene openbaring’, omdat deze veronderstelt dat alles van God getuigt, zodat ook het kwade op God betrokken zou moeten worden. Echter, ‘God kan alleen met goede gebeurtenissen en ervaringen worden verbonden, die leven wekken, niet met kwade die het leven bederven’.