In het Johannesevangelie is de positie van Petrus ten opzichte van Jezus niet eenduidig. Er komen verschillende kanten van hem naar voren. De meest pijnlijke kant is wel die van een leerling die zegt zijn meester niet te kennen. De scène staat beschreven in Johannes 18:15-18 en 18:25-27.
Voor kloosters, kerken en kathedralen is er heel wat in steen gehakt. Vaak te veel, ook al bevind je je maar op één plaats, voor een kort bezoek. Toch is het meer dan de moeite waard om eens wat langer bij een stukje beeldhouwwerk (in de Abdij Saint-Pierre te Moissac in Frankrijk) stil te staan om te zien hoe dat dan tot leven komt.
Er wordt in het Oude Testament weinig aandacht aan de dood en het hiernamaals besteed en wat erover gezegd wordt is vaak ook nog tegenstrijdig, zeker als je het ook nog eens vergelijkt met het Nieuwe Testament. Toch is het zinvol om het Oude Testament te betrekken bij ons nadenken over de dood. Het helpt ons om de goede vragen te stellen en vooral ook omdat het nauw luistert hoe we in dit kader de relatie tussen God en mens moeten zien.
We zien hoe Johannes in zijn visioenen met de dood, en met name de dood van de dood omgaat. Het boek Openbaring beschrijft een complex eschatologisch scenario, waarin Jezus Christus zal komen om een duizendjarig rijk te installeren, waarna de tweede dood zal komen over de mensen wier namen niet geschreven staan in het Boek des Levens. Uiteindelijk loopt de komst van de tweede dood uit op de dood van de dood zelf. Hoe spreekt Openbaring over de dood? Hoe moeten we de complexe beschrijving van het einde der tijden opvatten?
Het boek Daniël, geschreven in de Hellenistische periode en waarschijnlijk verworteld in tradities uit de Perzische tijd, beschrijft hoe JHWH aan het einde der tijden zal ingrijpen. Het bevat bovendien een invloedrijke beschrijving van hoe de gestorvenen aan het einde der tijden opnieuw tot leven gewekt zullen worden: de eschatologische opstanding van doden. Deze voorstelling zal voor het vroege christendom van groot belang blijken. Waar komt deze gedachte vandaan en hoe letterlijk moeten we die beschrijving in Daniël nemen?
De Bijbel spreekt niet met één stem over het leven na de dood. Er is een waaier aan voorstellingen in het Oude en het Nieuwe Testament. In dit nummer wordt een aantal cruciale teksten, waarin die voorstellingen verwoord zijn, in beeld gebracht. Van de onderwereld, naar de opstanding der doden, en de ‘heks’ van Endor; we proberen in deze aflevering de volle breedte van het spectrum aan te stippen.
In 1 Samuël 28 wendt koning Saul zich in wanhoop tot de gestorven Samuël, door hem op te laten roepen door een vrouw in Endor. Traditioneel staat zij bekend als ‘de heks van Endor’. Wat weten we van de praktijk van het oproepen van geesten in het oude Israël? Diverse teksten spreken een verbod hiertegen uit en een dergelijk verbod heeft alleen zin wanneer de verboden praktijk daadwerkelijk gepraktiseerd werd.
Jezus vertelt in Lucas 16 over de arme Lazarus die bij het huis van een ongenoemde rijke ligt te bedelen. Na hun dood worden de rollen omgedraaid: de rijke wordt gestraft en Lazarus komt in de schoot van Abraham terecht. Moet dit verhaal gelezen worden als beschrijving van een individueel oordeel direct na de dood? En weerspiegelt het een hemel als plaats van zegeningen een hel als plaats van straf?
In dit artikel staat de vraag centraal: wat we weten over de begrafenisrituelen in het oude Israël, in de hellenistische periode en in de tijd waarin het vroege christendom ontstond? Dergelijke rituele weerspiegelen heel direct maatschappelijke ideeën over de dood en het lot van de gestorvenen.
