‘Altijd maar weer dat kruis en dat lijden…’

Over de zinloosheid van pijn en lijden

Forum voor Democratie-leider Thierry Baudet blijft de gemoederen bezighouden. Een aantal jaren geleden stak hij in een interview met EO-journalist Tijs van den Brink de loftrompet over het christendom: ‘Het christendom is fantastisch’, zei hij. ‘Europa zit in een identiteitscrisis. Het christendom biedt aanknopingspunten voor de waarden die we nu nodig hebben.’ Inmiddels zijn de bordjes behoorlijk verhangen. In het najaar van 2022 zei hij dat het christelijk geloof iets is voor losers, voor mensen die geen successen boeken en niet kunnen meekomen in deze samenleving. Het getuigt van zwakte als jij je ertoe verhoudt. Met het kruis van Christus en zijn lijden heeft Baudet naar eigen zeggen niks.

Hij blijft een man van extreme ideeën, maar de afstand die hij neemt van kruis en lijden spoort met een bredere ontwikkeling in onze samenleving. We worden geacht sterk en zelfredzaam te zijn. Wie niet mee kan komen, heeft dat aan zichzelf te wijten. Als je echt wilt, kun je alles bereiken en een succesvol mens worden. Dat lijden en pijn iets goeds met zich mee zouden kunnen brengen, gaat er steeds minder in. Wat moeten we nog met een mens die 2000 jaar geleden werd gemarteld en een uiterst pijnlijke kruisdood stierf?

De palliatieve samenleving

Eind 2021 verscheen er een klein boekje onder de titel De palliatieve maatschappij (Ten Have). De Koreaans-Duitse filosoof Byung-Chul Han schreef het. Bij het woord ‘palliatief’ denken we meestal direct aan palliatieve zorg. Het is de zorg die gegeven wordt in de laatste levensfase, als er geen kans meer is op herstel. De zorg is dan gericht op pijnbestrijding en een zo goed mogelijke laatste levensfase. Han betrekt die pijnbestrijding op onze hele samenleving. Alle pijn moet zo mogelijk worden voorkomen en als het er onverhoopt toch is, dan moet het zo krachtig mogelijk worden bestreden.

Een klein en alledaags voorbeeld is de verdoving bij de tandarts. Ik kan me niet herinneren dat mij vroeger gevraagd werd of ik een verdoving wilde bij het boren. Nu wordt me dat iedere keer gevraagd.

Rubberen tegels

Han brengt onze allergie voor pijn en lijden in verband met de breed gevoelde zinloosheid van ons leven. ‘Mijn leven heeft absoluut geen zin, maar ik heb er wel zin in’, zo zei één van de geïnterviewden in een recent rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Uiteraard denkt niet iedereen er zo over, maar het gevoel dat er geen zin in dit leven is, leeft breed.

Maar als we geen zin ervaren of bijvoorbeeld iets als een roeping, iets dat ons leven overstijgt, dan komt pijnbestrijding direct om de hoek kijken. Want waarom pijn lijden als het leven zinloos is? We hebben dan immers geen kader meer waarbinnen we pijn en lijden een zinvolle plek kunnen geven. Het is dan zaak pijn zoveel mogelijk te vermijden en uit te bannen. Iemand sprak in dat verband van onze rubberen-tegel samenleving. Onder kinderspeelplaatsen zijn de betonnen tegels vervangen door rubberen exemplaren.

Uiteraard pleit ik er niet voor het beton weer terug te plaatsen. We mogen blij zijn met veel preventie en allerlei goede manieren van pijnbestrijding, zowel lichamelijk als geestelijk. Maar Han heeft, denk ik, toch echt wel een punt. Ik spits het dan toe op lijden en pijn die hebben te maken met keuzes in het leven, met roeping, met idealen en dromen.

Zinvol lijden

Dat brengt me bij Jezus. Als we hem op een wat seculiere manier typeren, dan zou je kunnen zeggen dat hij dwars door alles heen vasthield aan een droom, de droom van shalom, deze wereld omgekeerd, Gods koningschap over alles en iedereen. Hij wist dat dat verzet zou oproepen, en ook haat. Hij realiseerde zich dat hij op zijn weg lijden tegen zou komen en pijn, maar dat woog niet op tegen een ‘heilig moeten’, zijn totale zelfovergave aan God en zijn Koninkrijk.

Die droom, die roeping mocht wat kosten. Baudet heeft daar kennelijk niets mee, maar ligt niet juist hier een beslissend moment in een mensenleven? Durf ik mijn leven op het spel te zetten voor een Zaak die groter en vooral ook anders is dan mijn persoonlijk gewin en geluk? Zou het ontbreken van een tegendraads Groot Verhaal niet een cruciaal probleem van onze samenleving kunnen zijn? Een Verhaal dat ons terugfluit van eigenbelang en egocentrisme? Een verhaal dat ons bereid maakt pijnlijke keuzes te maken en het lijden niet uit de weg te gaan? Van zo’n Verhaal leeft de kerk. Van zo’n Verhaal leven individuele gelovigen. En het doet ze, anders dan Baudet, telkens weer uitkomen bij het kruis. In de buurt van dat kruis is lijden nooit ver weg, maar gek genoeg is juist daar ook volop waarachtig leven te vinden. Ook Baudet zou ik die ontdekking graag gunnen…