Angela Merkel
Van ‘meisje van kohl’ tot machtigste vrouw
Apolitiek natuurkundige
Afgelopen voorjaar formeerde Angela Dorothea Merkel (1954, Hamburg) een nieuwe regering. Haar eerste poging om CDU/CSU, Groenen en liberalen bijeen te brengen, strandde na de verkiezingen in september 2017. CDU/CSU en SPD vonden elkaar wel en Angela Merkel kon hierdoor aan haar vierde termijn als Bondskanselier beginnen.
Ze heeft een lange weg afgelegd. Angela’s vader, Horst Kasner, was Luthers predikant te Quitzow en daarna in Templin in de voormalige DDR. Haar moeder was Herlinde Kasner-Jentzsch, een lerares Latijn en Engels. Na haar eindexamen Gymnasium studeerde Angela natuurkunde aan de Karl Marx-universiteit van Leipzig. Ze studeerde af in 1978, promoveerde in 1986 en was wetenschappelijk medewerker aan de Academie der Wetenschappen in Oost-Berlijn. Na een stukgelopen huwelijk met Ulrich Merkel, hertrouwde ze in 1998 met de hoogleraar Scheikunde Joachim Sauer. Beide huwelijken bleven kinderloos. Door de val van het IJzeren Gordijn op 9 november 1989, besefte Angela Merkel dat een politiek systeem geen eeuwig leven heeft.
Angela ging na de val van de Muur de politiek in en werd eerst lid van de Demokratische Aufbruch en daarna van de Allianz für Deutschland. Ze leerde de CDU kennen en werd ‘het meisje van (Helmut) Kohl’. Angela ontwikkelde zich van een apolitiek natuurkundige tot minister en van partijfunctionaris tot Bondskanselier. In 2011 werd ze uitgeroepen tot de ‘machtigste vrouw ter wereld’. Ze is pragmatisch ingesteld, ethisch bevlogen en ze hecht waarde aan eenheid en vrijheid, democratie en rechtsstaat.
De tuinman
Tot het voorjaar van 2017 is Angela Merkel een trouwe bezoekster van en medewerkster aan de Evangelische Kirchentag. In 1995 sprak ze in Hamburg voor vele duizenden bezoekers over haar voorbeelden in leven en politiek. Haar uitgangspunt is het gezegde ‘mens, wat goed is, is wat de Heer van je vraagt.’ (…) Gods Woord houden, liefde uiten en deemoedig zijn voor je God. ‘Moeten wij,’ zo vroeg Merkel zich af, ‘als christen voorbeelden hebben? Merkwaardig, dat woord “beeld”, waarvan ons gezegd wordt dat we het niet moeten hebben. We mogen ons niet aan beelden vastklampen, maar een voor-beeld moet ons er wel voor bewaren fouten te maken, fouten die door anderen al eerder zijn gemaakt.’ Wie waren Angela’s voorbeelden? De eerste zeventien, achttien jaar waren dat haar ouders en het pastorieleven in Templin. Een grote rol in haar leven speelde de tuinman van het kerkelijk-pastoraal opleidingscentrum in Templin, dat tevens een door de diaconie geleid huis voor geestelijk gehandicapten was. Hier werkte haar vader en Angela woonde er in haar jeugd. Deze tuinman had veel te doen, maar maakte desondanks veel tijd vrij voor Angela. Merkel leerde van hem veel over het praktische leven. Hij leerde haar ook met geestelijk gehandicapten spreken. Door de anonieme tuinman is Angela zich verbonden gaan voelen met de aarde, de grond en de natuur. Op school had Angela ook voorbeelden van wie ze wist dat ze nooit zó zou zijn: sporters, dansers, wereldreizigers. Zij deden wat zij niet kon. Haar grote voorbeeld werd de Poolse Marie Curie, die evenals Merkel onder een Russische bezetting had geleefd. Marie Curie ging uit Polen naar Frankrijk, studeerde daar als vrouw, hetgeen een grote uitzondering was in die tijd. Marie Curie ontdekte het element radium en meende daarmee een belangrijke vondst te hebben gedaan. In de Franse Akademie werd Curie niet opgenomen (ze was een vrouw!), maar ze kreeg wel de Nobelprijs voor de Scheikunde. Angela werd getroffen door de vastbeslotenheid en het doorzettingsvermogen van Marie Curie.
De liefde toont zich in nuchtere daden
Vrouwenverhalen
Als aan Angela werd gevraagd: ‘Wie of wat wilt u zijn?’, dan zei ze meestal: ‘Mezelf’. Bij haar confirmatie – belijdenis, ze deed geen Jugendweihe – kreeg Angela van haar predikant geen belijdenistekst of spreuk mee, hetgeen in de Lutherse Kerk standaard was. Ze moest van haar dominee haar eigen tekst kiezen. Dat werd: ‘Nu echter blijven geloof, hoop en liefde, deze drie, maar de liefde is de grootste onder hen.’ De liefde toont zich volgens Merkel in nuchtere daden. Het belangrijkste richtsnoer voor ons mensen is: ‘Heb je naaste lief als jezelf.’ Van belang is vooral de toevoeging ‘als jezelf’. In de ontmoeting met de naaste dien je dezelfde maatstaven te hanteren die je ook voor jezelf aanlegt. Merkel zei: ‘Ik maak deel uit van een gezamenlijke tijd en geschiedenis. In deze geschiedenis ben ik ingebed, ik mag en ik zal fouten maken, en toch weet ik dat gezegd is, wat ik te doen heb: liefde uiten en deemoedig zijn voor je God. In de politiek moet ik vaak afwegen wat tot mijn verantwoordelijkheid behoort.’ Op de Evangelische Kirchentag van juni 2001 te Frankfurt am Main werd aan Merkel gevraagd: wat zijn de meest inspirerende verhalen voor u uit het Nieuwe Testament? Angela attendeerde op de verhalen over de vrouw en het meisje. Het eerste verhaal gaat over de ontmoeting met de aan bloedvloeiingen lijdende vrouw. Het andere verhaal over het meisje dat ziek thuis ligt en binnenkort zal sterven. Hier is er het verschrikkelijke bericht: het is te laat, ze is dood, ze is gestorven. De dood heeft het laatste woord. Jezus spreekt vier woorden: ‘Vrees niet, geloof alleen.’ Denk aan het kerstverhaal: ‘Vrees niet, zie ik verkondig u grote vreugde.’ ‘Vrees niet,’ aldus Merkel, is het hart van de geschiedenis. ‘Het kind is niet gestorven, het slaapt alleen maar!’ We raken hier aan de grenzen van leven en dood. Dit grensgebied, aldus Merkel, zal in de toekomst ook de Duitsers bezighouden. We kunnen denken aan ethische problemen bij gentechnologie en orgaantransplantatie. Wanneer is iemand dood? Het is goed en zinvol, aldus Merkel, om samen over het begin en einde van het leven te spreken.
‘Vrees niet’ is het hart van de geschiedenis
Maatschappelijke opdracht
Het meisje is niet dood, het slaapt. Jezus gaat met drie leerlingen en de ouders van het meisje de kamer binnen. Het gaat niet om een grote show voor een grote massa. Jezus zegt: ‘Jij, meisje, ik zeg je, sta op!’ Jezus verandert de dood in het leven. Geloof kan bergen verzetten. Wonderen zijn mogelijk. Het meisje stond op: ‘En ga nu eten.’
Het andere verhaal gaat over de vrouw die al twaalf jaar aan een nietgestilde bloedvloeiing lijdt. Twaalf is een symbolisch getal, het betekent eeuwig, duurzaam en onoverwinbaar. Bloed betekent in de joodse cultuur ‘leven’, zetel van het leven. De bloedstroom is zoiets als het wegstromen van het leven. Dit verhaal scherpt ons in dat het leven niet alleen maar mooie en perfecte kanten heeft. De vraag is: hoeveel ziekte en handicap kunnen wij in het ‘normale leven’ verdragen?
De oudere vrouw leidt een leven van taboe, de onreinheid. ‘Raak me niet aan’ is het signaal dat de vrouw steeds maar weer moet uitzenden – juist tegenover de mensen met wie ze leeft. Het steeds op je hoede moeten zijn is mensen onwaardig. Wij hebben van God de opdracht gekregen lijden te verzachten en zieken te helpen.
De bloedvloeiende vrouw heeft alles geprobeerd om van haar ziekte verlost te worden – het is volgens Merkel verleidelijk om hier een uiteenzetting te geven over het gezondheidssysteem in Duitsland. De vrouw moet zich een weg door de menigte banen, want ze weet dat Jezus haar zal helpen. Ze raakt Jezus’ kleed aan, hetgeen eigenlijk niet mag vanwege haar onreinheid. Deze vrouw werd gezond, knielde neer en dankte. Geloof verzet bergen, geloof maakt dingen mogelijk.
Angela Merkel geeft in drie punten aan wat haar aan deze twee vrouwenverhalen zo bevalt:
Als eerste dat de mens zich niet met alles hoeft te bemoeien en kan wachten tot er iets wonderbaarlijks gebeurt; het gaat hier over grenssituaties, over het begin en einde van het leven. Als tweede merkt zij op dat onze huidige kijk op de dingen niet voor alle tijden (de eeuwigheid) geldig is. Er zijn dingen die we niet kunnen verklaren, niet willen verklaren, niet durven verklaren. We kunnen deemoed hebben, niet in positieve, hoopvolle, vormgevende zin, maar in het weten van de oneindigheid. En tot slot meent ze dat we ons niet te veel bezig moeten houden met praten en jammeren. Jezus reageert in existentiële situaties met ‘Geef het kind te eten!’, ‘Je geloof heeft je gered’, ‘Vrees niet!’ We hebben grenzen, maar we hebben ook een maatschappelijke opdracht en moeten onze verantwoordelijkheid realiseren.
Lievelingsgebed
Toen haar eens gevraagd werd ‘Moppert u weleens op God?’, antwoordde ze: ‘Als ik mopper, dan allereerst tegen mezelf.’ ‘Moppert God dan soms op u?’ ‘Zeker! Mijn geloof zegt me dat we opgeroepen zijn ons in te spannen voor ons werk en niet te snel tevreden moeten zijn over onszelf, maar dat altijd in het licht van onze mogelijkheden, onze zwaktes en eindigheid.’ Als ze bidt,
doet ze dit niet om aardse wensen in vervulling te brengen. Daar zijn gebeden naar haar mening niet voor. ‘Mijn lievelingsgebed is het Onze Vader. Het trof me enorm toen paus Franciscus na zijn verkiezing op het balkon van de Sint Pieter stond en iedereen verzocht voor hem te bidden. Hoe mooi en verbindend is het dat er zo’n gebed bestaat dat iedereen kan meezeggen. Mijn geloof zegt me dat ik zoals ieder mens niet naar de volmaaktheid moet streven, maar dat ik onvolmaakt mag zijn. Er is iets groters in deze wereld dan ik en mijn bekommernissen. Natuurlijk moeten we ernaar streven goed te werken en naar beste vermogen de verantwoordelijkheid voor onze medemensen nemen, maar we blijven allemaal feilbaar.’
Literatuur:
Frits Boterman, Het land van Merkel. Duits-land 2005-2017, Amsterdam/ Antwerpen, 2017. Margriet Brandsma, Het mirakel Merkel, Schoorl 2017.
Christian Führer, Geloof laat een muur vallen. Memoires van de Wende-dominee, Middelburg 2017.
Angela Merkel, Daran glaube ich, Leipzig 2017. Volker Resing, Angela Merkel. Die Protestantin, Freiburg im Breisgau 2017.
Peter Seewald en Markus Günther, “Merkels geloof ‘Ik mag van God onvolmaakt zijn’,” in: Het goede leven, 27 september-4 oktober 2013, 4v. Michèle de Waard, Angela Merkel. Een politie-ke biografie, Amsterdam 2017.
