Conflicten zijn lastig en spannend
Het kan zo maar gebeuren: Een verschil leidt tot een geschil en het geschil wordt een heus conflict.
Voor je gaat bedenken hoe je weer uit een conflict kunt komen, is het verstandig om stil te staan bij wat een conflict precies is. En: hoe erg is een conflict eigenlijk?
De kerkenraad neemt een besluit en dat roept bij enkele gemeenteleden weerstand op. Zij laten de kerkenraad weten dat ze het er niet mee eens zijn en verzoeken hem het besluit te herzien. Hun bezwaar wordt op de kerkenraad gewogen, maar deze houdt vast aan het besluit. Even klinkt er nog wel gemor. Maar van een echt conflict is geen sprake.
En dan is er ineens een conflict…
Zulke meningsverschillen verlopen weleens anders, als de tegenstanders van een kerkenraadsbesluit het er niet bij laten zitten. Ze eisen dat de kerkenraad terugkomt op zijn ingenomen standpunt. Ze hechten sterk aan hun mening en zetten de kerkenraad onder druk door in de gemeente medestanders te werven, in de hoop dat de kerkenraad bakzeil haalt. Binnen de kerkenraad ontstaat daardoor enige roering. Een paar kerkenraadsleden willen terugkomen op het besluit. Maar dat valt niet goed bij de anderen. Dat die paar leden ook al contact hebben gehad met het groepje bezwaarden, stoort de rest van de kerkenraad enorm. Er dreigt nu een hevig conflict. De uitingen worden scherper en grover. Er klinken beschuldigen over en weer. De meeste gemeenteleden, die op afstand staan, horen wel wat geruis, maar het fijne weten ze er niet van; zij vinden de onrust heel naar.
Het kan zomaar gebeuren. Een verschil leidt tot een geschil en het geschil wordt een heus conflict. Onverwachts verdringt onrust de rust, hardheid de zachtheid, vervreemding de verbondenheid.
Elke geloofsgemeenschap herkent dit. Wie in de geschiedenis van zijn eigen gemeente speurt, zal ongetwijfeld zulke conflictsituaties tegenkomen. En dan? Hoe kom je eruit? Laten we eerst het terrein van het conflict verkennen, voordat we ingaan op oplossingen.
Conflicten zijn botsingen
Botsingen zijn er elke dag. Twee voetballers koppen tegelijk naar de bal. Een peuter botst pijnlijk tegen de tafelrand. Door de mist ontstaat er een kettingbotsing. Een oudere rijdt met de rollator tegen een opstaande tegel en valt. Iedereen kan deze opsomming aanvullen met voorbeelden uit het eigen leven.
Er zijn ook botsingen tussen mensen zonder dat zij elkaar lijfelijk raken. Twee meningen, twee gedachten, twee uitspraken, twee standpunten staan diametraal tegenover elkaar en lijken onverzoenbaar. We spreken dan van een conflict.
Het woord ‘conflict’ is afgeleid van een Latijns werkwoord dat onder meer ‘botsen’ betekent. Een conflict is een botsing tussen twee of meer mensen door een verschil van mening. Het doel of de waarde van de ene partij sluit het doel of de waarde van de andere partij uit.
Als een politicus een mening verkondigt die haaks staat op de onze, dan kunnen we ons wel even opwinden, maar al snel gaan we over tot de orde van de dag. Maar waar mensen iets gemeenschappelijks hebben – thuis, op het werk, op de vereniging, in de kerk, op school enzovoorts – werken tegengestelde meningen door in relaties.
Er is een onderscheid tussen innerlijke conflicten en relationele conflicten. Een innerlijk conflict speelt zich af in onszelf. In dat geval worden we vanbinnen verscheurd. We staan voor een dilemma: we moeten een keuze maken tussen twee richtingen. Een relationeel conflict voltrekt zich tussen twee of meer partijen. Daarover gaat het in dit hoofdstuk. Wel kan een relationeel conflict aanzetten tot een innerlijk conflict en een innerlijk conflict invloed hebben op een relationeel conflict.
Hoe erg is een conflict?
Een conflict in de kerk is niet erg. We zouden een uiterst saaie en nietszeggende gemeenschap worden als iedereen hetzelfde zegt en denkt. Een gemeente die zo’n eenheid uitdraagt en eist, krijgt trekken van een sekte: iedereen moet hetzelfde spoor berijden als de leiding. De eigenheid van de gemeente is juist dat er ogenblikken zijn waarop
jij opstaat, terwijl iedereen blijft zitten;
jij zwijgt, als allen spreken;
iedereen lacht en jij huilt;
allen blijven en jij gaat;
iedereen gaat en jij blijft;
iedereen zwijgt, terwijl jij je mond opent.
Conflicten horen bij het leven. Zij verdwijnen op het moment waarop verlangens en wensen bij alle mensen gelijk zijn en dat kan enkel als alle posities en mensen gelijk zijn. We weten dat dit niet reëel is.
Elk mens is uniek, zeggen we weleens. Ook in de kerk. De gemeente is voortdurend onderweg, steeds zoekend naar nieuwe mogelijkheden en inspelend op wat zich vanuit de wereld aandient.
Jaarlijks gaan mijn vrouw en ik met een ander paar op vakantie. We overleggen vroegtijdig waar de reis heen gaat. Soms zijn we het niet met elkaar eens over de bestemming. Altijd komen we tot een gezamenlijk doel, omdat niemand echt op zijn of haar strepen staat. Er is bij alle vier ruimte om te switchen.
Op het moment echter dat een van de vier zich gepikeerd voelt en boos wordt, ontstaat er een conflictueuze situatie. Over en weer krijg je reacties, van het een komt het ander en dan kan het zomaar ontaarden. En zie, er is een conflict.
Hoe het conflict verloopt wordt bepaald door onze houding en ons gedrag in het conflict. Dáár ligt doorgaans het probleem.
Veranderingen en conflicten
In onze samenleving voltrekken zich veranderingen in een rap tempo. Dat hier en daar verzet komt tegen die opgelegde veranderingen, is begrijpelijk. We kunnen het allemaal niet bijbenen en we zien niet altijd de zin ervan. Verzet is het begin van een conflict.
De kerk maakt deel uit van die veranderende samenleving. Ook daar is een hang naar vernieuwing. Johan Cruijff zei kortgeleden in een interview, na het zoveelste incident waarbij hij betrokken was: ‘Dat er steeds ruzie ontstaat, betekent dat ik gelijk heb en dat we op de goeie weg zijn; als je wilt veranderen heb je een conflict, dat kan niet anders.’
Geldt dat ook voor de kerk? We zien dat vernieuwingen niet altijd bijdragen aan de opbouw van de gemeenschap.
Veel conflicten in de kerk ontstaan als de wil van de een om iets of veel te veranderen botst met de wil van de ander, die niet wenst te tornen aan het bestaande. Nu eens gaat het om een inhoudelijk geloofsaspect (bijvoorbeeld bij toerusting) of een uiting van het geloof (bijvoorbeeld in de liturgie) en dan weer betreft het een zakelijke kwestie (al of niet een gebouw sluiten). Het vertrouwde komt op gespannen voet met de verandering te staan.
Preventieve conflictbeheersing
Terugblikken op conflictueuze situaties uit het verleden in een periode waarin geen spanningen heersen, blijkt vruchtbaar te werken. Preventieve conflictbeheersing noemen we dat. Door terug te kijken, zien we misschien een patroon, waar we uit kunnen opmaken welke aanpak van een conflict positief werkt. Met die kennis voorkomen we wellicht dat later er nieuwe conflicten ontstaan
Gesprekssuggesties
We suggereerden terug te blikken op vroegere conflicten, met het doel inzichten te verwerven waarmee we toekomstige conflicten beter weten te hanteren. Breng die oude conflicten in beeld door te vragen:
1. Wat was er precies aan de hand?
2. Wanneer en hoe kwam het conflict naar buiten?
3. Hoe hebben we daar op gereageerd en in welk stadium?
4. Wat hebben we ermee gedaan?
5. Hebben betrokkenen schade opgelopen? Zo ja, zijn er stappen ondernomen om de pijn vanwege die schade te verzachten?
6. Welke oplossing is er gekomen? Als we daar nu op terugkijken, was dat de juiste?
Stel vanuit die inventarisatie een soort protocol op voor de aanpak van een conflict.
—————————————————————————————————————————————
Dit is hoofdstuk 10 uit Mijn gelijk en ons geluk. Omgaan met verscheidenheid in de gemeente van Piet Schelling.
