De begrafenis van Abraham cs.
De begrafenis van Abraham is het moment waarop zijn verhaal overgaat op dat van zijn kinderen, met name Isaak en Ismaël. Aan Ismaël worden nog zeven verzen gewijd (Genesis 25,12-18), maar daarna komt het spotlicht volledig te staan op Isaak en zijn nakomelingen. Zo gaat dat in de literatuur, je hebt een zeker einde nodig voor een nieuw begin.
In die zin kun je gewoon kennis nemen van Abrahams levenseinde als een logisch punt van overgang en verder gaan met wat volgt. Maar, als we dat doen, dan hebben we te snel gelezen. In het bericht over Abrahams dood wordt namelijk niet alleen gezegd dat hij zijn laatste adem uitblies. We lezen ook: ‘Zijn zonen Isaak en Ismaël begroeven hem…’ (Genesis 25,9). Dit laatste lijkt terloops vermeld, maar dat is het niet als je later ook leest over de dood van Isaak en diens zoon Jakob. Ook Isaak wordt begraven door zijn zonen Esau en Jakob (Genesis 35,29) en vervolgens zal ook Jakob op diens beurt weer begraven worden door zijn zonen (Genesis 50). Niets vreemds aan, denkt u misschien. Het is heel normaal dat zonen hun vader begraven. Dat moge over het algemeen zo zijn, hier echter is het bijzonder dat we de zonen van de drie aartsvaders elke keer weer samen treffen bij een uitvaart na eerdere gebeurtenissen die dat op zijn minst bijzonder maken. Het familieleven van de drie vaders was namelijk verre van voorbeeldig. Sterker nog, bij alle zonen gaat het om lotgevallen (met elkaar en met hun ouders) waarbij je denkt: dat komt nooit meer goed!
Een kort overzicht. Ismaël en Isaak konden in hun jongste jaren al moeilijk door één deur. Zo lezen we over Ismaël dat hij spottend lachte naar of om zijn broertje Isaak (Genesis 21,9). Hun moeders, Sara en Hagar konden ook al niet met elkaar overweg, en later hadden de twee zonen beiden hun vader kunnen verwijten dat hij ooit bereid is geweest hen de dood in te jagen. Bij Jakob en Esau gaat het al niet veel beter. De eerste belazert de tweede wel zo laag bij de grond dat woorden tekortschieten en en passant zien we dan ook nog dat hun moeder Rebekka bepaald niet op een harmonieuze lijn opereert met hun vader. Jozef ten slotte, Jakobs zoon, werd door zijn broers in een put gegooid en verkocht, waarbij ze zonder blikken of blozen hun vader wisten voor te liegen over zijn verdwijning.
Toch vinden zij elkaar allemaal weer bij de uitvaart van de vaders. Misschien omdat we ons, oog in oog met de dood, meer dan anders bewust zijn van onze kwetsbaarheid en eindigheid. Hoe het ook zij, we vinden de zonen verenigd bij hun oorsprong. En ook al blijkt uit het vervolg dat hun levens dan nooit meer helemaal op een lijn komen, achter geen enkel leven wordt een punt gezet. Waar Abraham, Isaak en Jakob begraven liggen, is ook nauwkeurig beschreven. In de grot van Machpela op het land van Efron, de zoon van de Hethiet Sochar, dicht bij Mamre (Genesis 25,9). Herhaald in Genesis 35,27-29 (waar de plaats ook Hebron wordt genoemd) en Genesis 50,13. Hebron dus, waar de vermeende locatie tot op de dag van vandaag hoog wordt gewaardeerd, zowel door joden als door islamieten. Van enige vereniging rondom het graf is vandaag echter geen enkele sprake meer. In tegendeel. De zonen van Isaak en Ismaël staan daar meer dan ooit zo tegenover elkaar, dat je opnieuw kunt denken: dat komt nooit meer goed. Op internet lees ik op een pagina van Nomad & Villager (Abraham & Ibrahim): ‘Wie iets van de waanzin van het Israëlisch-Palestijns conflict wil zien moet in Hebron zijn. Hebron is apartheid, Hebron is geweld, Hebron is godsdienstwaanzin, moord, executies, onderdrukking en treiterijen’. Hebron is waar het allemaal wel goed begon, maar vervolgens slecht afliep.
Misschien zouden we de oude, hierbij afgebeelde schildering uit de kerk van St. Savin-sur-Gartempe in Frankrijk op een megagroot scherm op moeten hangen bij het graf van Abraham, Isaak en Jakob, in de hoop dat we, met Isaak en Ismaël, denkend aan onze wortels weer bij zinnen komen en vereniging vinden.
