De Brede Hagada: Een oud boek in een eigentijdse jas
In 2011 is de Brede Hagada verschenen, een nieuwe Nederlandse editie van de Hagada sjel Pesach. De aangekondigde herdruk van de Brede Hagada, die zo’n groot succes is geworden dat hij al snel uitverkocht was, biedt de gelegenheid om deze belangrijke Nederlandse publicatie in de schijnwerpers te zetten en de Hagada als zodanig te belichten. De Hagada is het ‘boek’, of misschien beter de ‘handleiding’ die van oudsher elk jaar de weg wijst tijdens de seder, de rituele maaltijd die het begin van Pesach, het Joodse Paasfeest, markeert. Het Pesachfeest is al gedocumenteerd in de Hebreeuwse Bijbel (Ex. 12; Lev. 23:5–8). In die tijd ging het gepaard met een offer van een lam dat gezamenlijk werd gegeten, samen met de nu nog gebruikte bittere kruiden en on- gerezen brood (Ex. 12:8). Sinds de bouw van de eerste Tempel mocht het Pesachoffer nog slechts in de Tempel worden geslacht. Na de verwoesting van de Tweede Tempel in 70 n.C. raakten offers, waaronder het Pesachoffer, noodgedwongen in onbruik in het Jodendom. Er zijn geen tot weinig getuige- nissen voor een ‘huisritueel’ met een maaltijd in het Jodendom van de Tweede Tempel, ook niet in de diaspora, waar toegang tot het Tempeloffer uitgesloten was. Als het laatste avondmaal van Jezus en zijn leerlingen een sedermaaltijd was, dan bevatten de evangeliën misschien wel het oudste getuigenis van een dergelijk huiskamerritueel. Op een bepaald ogenblik –– het is ook niet geheel duidelijk of dit meteen na de val van de Tempel al gebeurde – wordt Pesach gevierd met een ritueel van symbolische spijzen en handelingen, gepaard gaand met het vertellen van het verhaal van de Uittocht uit Egypte. Het geheel wordt vaak in verband gebracht met het Hellenistische symposium waarmee het duidelijk elementen deelt. De naam seder (ordening) voor de maaltijd ver- wijst naar het ‘geordende’, rituele karakter van de maaltijd. Het ‘vertellen’ is terug te vinden in de naam ‘Hagada’ – vertelling. In de Hagada, en dus in de seder, wordt het verhaal van de Uittocht op meerdere manieren verteld en na- beleefd: allereerst door het eten en aanwijzen van symbolische spijzen, bijvoorbeeld mierikswortel dat de bitterheid van de slavernij symboliseert, het lamsbotje, dat niet gegeten wordt maar herinnert aan het Pesachoffer, en de ongedesemde matse, ‘het brood van onze ellende’. Daarnaast door het ophalen van rabbijnse discussies, het zingen van liederen, de vier vragen die door de kinderen worden gesteld: ‘Waarom is deze avond anders dan alle andere avonden’, en het antwoord, – centraal in de Hagada – in de vorm van een midrasj op een Bijbelse passage. Naar deze midrasj zal ik later terugkeren. Eerst wil ik het bijzondere van deze nieuwe editie van de Hagada toelichten.
