De euthanasie van zending – nog een brug te ver?
Mensen in beeld
Wat is het doel van zending? Het bewerkstelligen van het einde daarvan, de euthanasie van zending. Henry Venn, van 1841-1873 algemeen secretaris van de Church Missionary Society, pleitte voor de ontwikkeling van onafhankelijke kerken, geleid door lokale leiders, functionerend uit eigen middelen, en verantwoordelijk voor de eigen ontwikkeling en groei. In Afrika leek dit werkelijkheid te worden onder de leiding van de eerste Afrikaanse bisschop in de Anglicaanse Kerk, bisschop Samuel Ajayi Crowther.
Andrew Walls opent zijn artikel The Legacy of Samuel Ajayi Crowther met de woorden:
‘Waarschijnlijk was Samuel Adjai Crowther wel de meest bekende christen uit Afrika van de negentiende eeuw. Geboren in het eerste decennium, stierf hij in het laatste decennium van deze eeuw. Tijdens zijn leven maakten de relaties tussen Afrika en de rest van de wereld enorme veranderingen door, net zoals de situatie van de christelijke gemeenschap in Afrika. Ten tijde van zijn overlijden waren de hoge verwachtingen van een Afrikaanse kerk onder Afrikaans leiderschap uitgedoofd, ook al was dat in hemzelf wel realiteit geworden.’ (International Bulletin of Mission Research, januari 1992, blz. 15)
Crowther, een jonge man uit Nigeria, die door de Engelse marine bevrijd werd van een Portugees slavenschip, werd naar Freetown gebracht, waar hij in aanraking kwam met het christelijk geloof. Daar studeerde hij theologie aan een school geleid door Engelse zendelingen. Na zijn studie werkte hij aan de vertaling van de Bijbel in het Yoruba en werd hij een belangrijk kerkleider in de kerk in Sierra Leone, en daarbuiten.
Als bisschop organiseerde en leidde hij het enorme missionaire project in de Nigerdelta, waardoor het Evangelie verkondigd en kerken gesticht werden in zowel moslim emiraten, als in de gebieden van de Igbo-bevolking en in handelssteden aan de oceaan.
Was dit een voorbeeld van de euthanasie van zending? Was dit het begin van een onafhankelijke lokale kerk in Afrika?
Onvoorstelbaar
Echter, met het voortschrijden van de kolonisering van Afrika kwamen nieuwe en jonge zendelingen naar Afrika. Voor deze zendelingen was het onvoorstelbaar dat ze zouden werken onder Afrikaans leider-schap. Waren zij niet naar Afrika gestuurd om daar het christelijk geloof te brengen? Waren zij niet geroepen om de Afrikaanse maatschappij te civiliseren naar Engels voorbeeld?
Tot groot verdriet van Henry Venn leidde dit uiteindelijk tot een groot conflict. De nieuwe zendelingen beschuldigden bisschop Crowther van morele laksheid en een gebrek aan discipline binnen de kerk. De lokale Afrikaanse priesters voldeden niet aan hun Engelse normen en waarden, en bisschop Crowther volgde niet de Engelse protocollen in het omgaan met deze problemen.
Uiteindelijk leidde dit tot het opstappen van bisschop Crowther. Of, werd hij gedwongen zijn ambt neer te leggen? Kort hierna overleed bisschop Crowther, als een verbitterd man.
Te optimistisch?
Was Henry Venn te optimistisch met zijn verlangen naar de euthanasie van zending? Het belang van de ontwikkeling van zelfstandige kerken en van lokaal leiderschap lijken vandaag de dag een vanzelfsprekendheid te zijn. Maar toch, hoeveel vraagt het om als mens werkelijk een stap opzij te zetten en zichzelf overbodig te maken? Hoeveel vraagt het om barrières van zelfbehoud en eigen gerechtigheid te overkomen?
Alexander Villamil Morea-van Berkum is Colombiaans theoloog en onderwijskundige in Nederland en redactielid van TussenRuimte.
