Ter inleiding op het thema De gemeente als zorggemeenschap zet Roelof de Wit ‘het omzien naar elkaar’ in een breed kader – zowel diaconaat als pastoraat, zowel naar binnen als naar buiten, en zelfs met een commerciële insteek… Hoe zijn we vandaag gemeente?

Van meet af aan heeft de zorg voor de ander aandacht gekregen in de kerk. Op allerlei manieren wordt er naar elkaar omgezien, staan mensen klaar met praktische hulp of een goed woord. Het hoort tot het DNA van de christelijke gemeente.

Wanneer we het bijbelboek Handelingen lezen, merken we dat de eerste christenen vanaf het allereerste begin spontaan voor elkaar zorgden. Men deelde niet alleen geestelijke zaken met elkaar, maar net zo goed ook materiële. Het begon spontaan en informeel. Maar de gemeente groeide, en al snel gaf men daar een vastere structuur aan door het aanstellen van personen, die ervoor moesten zorgen dat niemand tussen wal en schip viel (Handelingen 6). Zo werd de onderlinge zorg gewaarborgd. In de loop der eeuwen is de onderlinge zorg steeds verder uitgebouwd. Zo zijn niet alleen de kloosters, maar ook de ziekenhuizen ontstaan.

In dit themanummer willen we dat omzien naar elkaar nog eens nadrukkelijk voor het voetlicht brengen. Verschillende aspecten passeren daarbij de revue. Het zal gaan over de zorg voor elkaar, in brede zin. Dus niet alleen voor kerkleden, maar ook voor mensen buiten de gemeente. En dan niet alleen als taak van ambtsdragers en pastoraal werkers, maar van alle gemeenteleden. Het zal gaan over zowel pastorale zorg als diaconale zorg. Hoewel het verschillende aspecten zijn, zijn ze wel met elkaar verweven. Op welke manier krijgt die onderlinge zorg in onze tijd gestalte?

Het klassieke beeld van de dominee en de ouderlingen die op huisbezoek gaan en de diakenen die helpen bij nood, verdient bijstelling. In alle artikelen komt naar voren dat de hele gemeente geroepen is tot onderlinge zorg. Ieder gemeentelid kan met de gaven die zij of hij ontvangen heeft anderen terzijde staan. In de diversiteit (ook van gaven) vullen we elkaar aan. Sprekend over het lichaam van Christus schrijft Paulus: ‘Ieder deel draagt naar vermogen bij tot de groei van het lichaam, dat zo zichzelf opbouwt door de liefde.’ (Efeziërs 4:16) Met het oog daarop is dit nummer geschreven.

Overzicht

In het eerste artikel schrijft Reijer de Vries over de betekenis van de gemeente als pastorale gemeenschap. Schrijvend over pastorale zorg neemt hij zijn insteek niet, zoals vaak gebeurt, bij een een-op-een ontmoeting, maar bij de gemeente. De gemeente is als lichaam van Christus een gemeenschap die naar de ander omziet.

Aan de hand van het beeld van de herder maakt hij duidelijk dat pastoraat in verbondenheid met Christus als de goede Herder allereerst verbondenheid betekent. Niet organisatie en toerusting gaan voorop, maar het pastorale klimaat.

Vervolgens spitsen we dat toe op de ontmoeting van hart tot hart. In zo’n ontmoeting met de ander komt ook je eigen levensverhaal mee. Immers, in pastorale ontmoetingen speelt je eigen geloofsweg ook een belangrijke rol. Het is meer dan alleen het verhaal van de ander dat aan het Licht komt. Er is sprake van wederkerigheid. Jeanette de Korte schrijft daarover in haar artikel over de spiritualiteit van de bezoeker. Heb ik iets van God gezien in de ander? En: hoe blijf ik zelf bij de bron? Belangrijke vragen om op te reflecteren.

Het omzien naar elkaar krijgt niet alleen gestalte in het pastoraat, maar ook in de hulp aan de medemens in nood: de gemeente als vindplaats van barmhartigheid. Hoe kun je daar vorm aan geven? Thijs Tromp schrijft over verschillende aspecten van zorg, en spitst het vervolgens toe op het diaconaat. Hij plaatst het in het perspectief van de komst van het Koninkrijk van God, een rijk van vrede en gerechtigheid. Diaconaat en pastoraat liggen dichter bij elkaar dan doorgaans wordt gedacht. In elk geval zijn ze onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het komt erop aan elkaar te leren zien als broeders en zusters, die aan elkaar gegeven zijn, geroepen om elkaar lief te hebben.

Als gemeenteleden een belangrijke rol vervullen in de onderlinge zorg, dan rijst de vraag hoe zij daarin ondersteund kunnen worden. Herman Ekenhorst schrijft over toerusting van ambtsdragers en vrijwilligers. Hij spitst dat toe op gespreksvoering. Zowel in pastoraat als diaconaat krijg je daar veelvuldig mee te maken. Op verschillende manieren kunnen vrijwilligers daarin op weg geholpen worden. Hij beschrijft welke mogelijkheden er zijn en rondt zijn artikel af met een aantal praktische tips.

Het laatste artikel is van de hand van Wim Vermeulen. Hij schrijft over de verhouding tussen zorg, gemeenschap en commercie. Op het eerste gezicht is het derde begrip een vreemde eend in de kerkelijke bijt. Zorg is ‘om niet’, en commercie wekt de suggestie van een verdienmodel. Dat bijt elkaar, zou je denken. Toch is daar meer over te zeggen, en dat doet hij in het artikel dan ook. Hij geeft een boeiend inkijkje in een misschien nog weinig bekende, maar wel heel boeiende wereld waarin commercie in dienst staat van onderlinge zorg.

Tussendoor zijn er vier korte portretjes te lezen van geloofsgemeenschappen die zich inzetten voor de wijk waarin zij present zijn.