De gemeente in beeld

Als een gemeentelid overlijdt, verliest de gemeente (ook) een broer of zus. Net als de (echte) familie heeft de gemeente dan ook te rouwen, te herdenken en het verdriet te verwerken. Hoe doen we dat – in kleine en grotere gemeenten, in deze tijd en met onze mogelijkheden?

Hoe kan en wil je als kerkelijke gemeente betrokken zijn rondom het overlijden van een gemeentelid? In een kleine dorpsgemeente is dit anders dan in een stadsgemeente met een aantal verzorgingshuizen. Beide gemeenten hebben eigen (on-)mogelijkheden. Ik hoorde het verhaal van een gemeente waar men bij het rouwbericht in de kerk niet alleen de naam van de overledene noemt, maar tegelijk ook een foto laat zien via de beamer. Zo krijgt de overledene een gezicht. Hoe vaak gebeurt het niet dat er een naam genoemd wordt en je als kerkganger eigenlijk niet precies weet wie het is? Dan kan een foto zoveel meer zeggen dan alle omschrijvingen van iemand!

De voorganger voorop?

Een voorganger kent vaak de overledene en soms ook familieleden. Het gaat dan om contacten die ontstaan zijn vanuit het pastoraat door ziekte of ouderdom, vanuit de eredienst of door andere kerkelijke bijeenkomsten. In de dagen na het overlijden komen daar de contacten met familieleden bij. Zo kan een voorganger voorop gaan als het gaat om contacten opbouwen en onderhouden. Maar dan wel sámen met ambtsdragers en gemeenteleden. Zij kennen de verhalen en contacten. Door dat samen te delen kunnen voorganger en gemeenteleden samen oplopen in het omzien naar nabestaanden. En samen kijken of en hoe deze nabestaanden zorg, aandacht en praktische hulp vanuit de gemeente nodig hebben en wie de meest geëigende persoon is om hier langs te gaan. Juist dan ontstaat er een samen optrekken als gemeente.

Bij een bekend iemand uit de gemeente ontstaat omzien naar elkaar als vanzelf. Dan ontstaat ook op een hele natuurlijke weg betrokkenheid op de mensen rondom de overledene. Maar als iemand nooit (meer) in de kerk kwam en niet bekend is, dan is het een spannende vraag hoe de gemeente zich betrokken voelt en betrokken kan worden bij het overlijden van iemand uit hun midden.

Er zijn gemeenten waar altijd vanuit de kerkenraad of de hele gemeente een kaart gestuurd wordt als er iemand overlijdt. Ongeacht of er wel of geen contact is rondom de uitvaart. Er zijn ook gemeenten die dit doen bij alle overlijdens in het dorp, ongeacht kerkelijke betrokkenheid. Je medeleven betuigen kan natuurlijk altijd en levert soms verrassende reacties op.

Herdenken in het midden van de gemeente

Als gemeente je betrokken weten bij het overlijden van een gemeentelid. In de zondagse liturgie hebben we een aantal momenten waarop iemands naam genoemd wordt.

Tijdens de voorbeden klinkt de naam, ingeval van ziekte, soms in de weken voorafgaand aan het sterven en worden er soms ook bloemen bezorgd als teken van meeleven. En ook na het overlijden klinkt de naam in de gebeden, samen met de namen van de dierbaren.

Op de zondag na het overlijden wordt het rouwbericht in de eredienst gelezen om het sterven bekend te maken. Gemeenten hebben hierbij heel verschillende gewoonten en rituelen. Soms wordt er een lied, uitgekozen door de nabestaanden, gezongen. Of een schrifttekst gelezen, al dan niet met een moment van stilte of het aansteken van een kaars.

Er zijn ook gemeenten waar de naam bijgeschreven wordt in het boek of op de boekrol waar momenten van doop, trouw, rouw en belijdenis worden bijgehouden. Of de naam wordt op een steen of kruisje geschreven dat een plek krijgt in een stiltehoek, op een wandkleed of een andere zichtbare plek. Het zijn allemaal manieren om de naam van deze overledene zichtbaar te maken in het midden van de gemeente. Om de namen te gedenken en een plek te geven in het midden van de gemeente.

Gezamenlijk herdenken

Eén keer per jaar worden in veel gemeenten nog één keer alle namen van de overledenen genoemd. Dit kan zijn op de laatste zondag van het kerkelijk jaar (de zondag vóór de eerste advent), op oudejaarsavond, of de zondag ná allerzielen, of een eigen gekozen zondag. Een dienst om samen verdriet en verhalen te delen en deze te verbinden met de hoop en het geloof dat de dood niet het einde is. Dit verdriet te verbinden met het geloof in Gods toekomst. Er ontstaan steeds meer mooie initiatieven waar, naast de nabestaanden en gemeenteleden, het hele dorp of de hele wijk wordt uitgenodigd. Dat gaat van erediensten waar bij iedere naam door nabestaanden een kaars wordt aangestoken tot wandelingen naar de begraafplaats met muziek, kaarsen en gebeden.

De belangrijkste vraag is wat past bij uw gemeente. Hoe kan en wil de gemeente het overlijden van iemand uit hun midden een plek geven in het midden van de gemeente? Er zijn zoveel mooie manieren, gebruiken en rituelen om als gemeente in de liturgie, in de eredienst, in het praktische bezoekwerk en in het herdenken met elkaar stil te worden. Het is het waard om met elkaar in gesprek te gaan hoe je als gemeente wilt gedenken én de dood een plaats kunt geven in het geloof dat die dood niet het einde is.