De veelzijdige Calvijn, gerecenseerd door Corstiaan Anker

Calvijn verzameld, set van twee delen gerecenseerd door Corstiaan Anker, van C.S.F.R.  Rotterdam.

Schrijver dezes staat voor de ingewikkelde opdracht een recensie te geven van een verzameld werk dat vorig jaar bij KokBoekencentrum te Utrecht is uitgegeven. Nu is een verzameld werk niet het meest makkelijke genre om te recenseren. Immers, de uitgave bestaat uit allerlei stukken die de auteur niet in een uitgave bedoeld heeft maar toch door een uitgever in een band worden uitgegeven. Onder redactie van Herman Selderhuis is in de afgelopen jaren gewerkt aan het verzameld werk van Johannes Calvijn, de reformator die de gereformeerde gezindte sterk heeft gevormd.

Over het boek

Het verzameld werk bestaat uit teksten die al in het Nederlands waren gepubliceerd. Zo bevat het verzameld werk drie hoofdstukken van de Institutie uit de vertaling van Cornelis de Niet. Daarnaast bevat het verzameld werk teksten die niet eerder of opnieuw in het Nederlands vertaald zijn. Het doel van het verzameld werk is een totaaloverzicht te geven van de verschillende genres en thema’s uit het werk van Calvijn. Daarbij is bijzonder gelet op de relevantie voor de kerk en de theologie van vandaag.

Recensie

Het verzameld werk bestaat uit een aantal onderdelen: Bijbel, preken, leer, praktijk, polemiek, brieven en een afsluiting. Elke tekst wordt kort ingeleid door de vertaler en soms ontbreekt de inleiding. Het is namelijk de bedoeling om zoveel mogelijk Calvijn aan het woord te laten. Soms had een korte inleiding op de teksten niet misstaan. Zo begint een tekst gelijk met de preek van Calvijn over Jesaja 55:1 en 2. De enige informatie die gegeven is, betreft de datum van de preek: maandag 25 juli 1558. Het had mijn voorkeur verdiend als deze preek kort werd ingeleid met informatie over Calvijns preekrooster of over de gewoonte om ook doordeweeks diensten te beleggen. Soms wordt de inleiding wel gedaan en is de inleiding langer dan de tekst van Calvijn zelf. Zo wordt de korte tekst ‘Geloofsbelijdenis betreffende de eucharistie (1537)’ vrij uitvoerig ingeleid. Het zou kunnen schelen dat een katholieke, i.e. algemene term inmiddels bij protestanten al wat vraagtekens oproept dat wat meer uitleg vergt.

Gesprek tussen predikant en kind

Een pareltje uit het verzameld werk is ‘De catechismus van Genève (1545)’ die grote invloed heeft uitgeoefend op veel gereformeerde catechismi. Uit deze catechismus komt duidelijk naar voren dat het catechetisch onderwijs bedoeld is als een intiem gesprek tussen predikant en kind. In deze catechismus verdeelt Calvijn – net als in de Institutie – de geloofsbelijdenis in vier hoofddelen:

[Vraag] 18. Predikant. Noem ze mij?
Kind: Het eerste heeft betrekking op God de Vader. Het tweede gaat over Zijn Zoon Jezus Christus, en dat omvat de hele waarheid van de verlossing van ons mensen. Het derde handelt over de Heilige Geest. Het vierder over de kerk en de weldaden van God die Hij haar schenkt.[1]

Eveneens schitterend is Calvijns omschrijving van het ware geloof:

Kind: […] Wij kunnen het als volgt omschrijven: Het is een zekere en vaste kennis van Gods Vaderlijke welwillendheid jegens ons, zoals Hij in het evangelie getuigt dat Hij door bemiddeling van Christus onze Vader en Verlosser is.[2]

Gebed

Calvijns pastorale kant komt naar voren in het gedeelte over het gebed – volgens Calvijn de voornaamste oefening van het geloof. Het is dan ook niet voor niets dat veruit het grootste hoofdstuk van de Institutie gewijd is aan het gebed. Het gebed is bij Calvijn enorm belangrijk:

Het gebed is immers een soort communicatie tussen de mensen en God, waardoor mensen het heiligdom van de hemel kunnen binnengaan en God kunnen aanspreken op zijn beloften.[3]

Even verder noemt hij gebed een ‘gesprek met God’.[4] Gelovigen moeten niet twijfelen aan het feit dat God hun gebed wil verhoren. Calvijn stelt onomwonden dat God geërgerd wordt, als wij Hem bidden om een weldaad, maar er niet op rekenen dat Hij ons die bewijzen zal.

Bijzondere vermelding

Een bijzondere vermelding verdient de bijdrage van een oud-amicus, Ard Jan Biemond. Onder de veelzeggende titel ‘Waarschuwing tegen de astrologie, die men de voorspellende noemt, en andere rariteiten die tegenwoordig de wereld beheersen’ heeft deze amicus een tekst van Calvijn uit het jaar 1549 uit het Frans vertaald. Volgens Calvijn verdienen de valse astrologen hoon vanwege hun ijdelheid waarmee ze arme mensen bedriegen. Calvijn onderscheidt de valse astrologen van de ware astrologen, ‘die men niet genoeg kan loven om het werk dat zij verzetten om ons de geheimen van de hemel te doen kennen, in zoverre zij bruikbaar is om God te verheerlijken en tot ons nut dient’.[5]

De eer van God

In deze laatste zin is de spil gevonden waar Calvijns werk om draait: de eer van God. Alle wetenschap is prachtig voor zover zij bijdraagt aan de eer van God. Calvijn kwam op voor de eer van God in theologische polemieken, in pastorale preken en in catechetisch onderwijs voor kinderen. Aan het eind van zijn leven schrijft hij in zijn testament dat hij al zijn ijver ten spijt koud en traag is geweest om Gods oneindige goedheid aan te prijzen:

“[A]l de liefde die ik had zou slechts rook zijn. Ja, zelfs de genade die Hij me heeft bewezen, zou me alleen maar meer schuldig stellen. Daarom is mijn enige toevlucht hierin: dat Hij zich als Vader van barmhartigheid moge betonen de Vader te zijn van een zo ellendige zondaar.[6]”

Het verzameld werk laat de veelzijdigheid en rijke inhoud van het werk van Calvijn zien. De opvatting dat Calvijn een naargeestige en bekrompen man zou zijn, wordt door het lezen van dit werk naar het rijk der fabelen verwezen. Van harte aanbevolen!

Bronvermelding

H.J. Selderhuis (red.), Calvijn Verzameld, Utrecht: KokBoekencentrum Uitgevers 2019, €69,99.

[1] H.J. Selderhuis (red.), Calvijn Verzameld, Utrecht: KokBoekencentrum Uitgevers 2019, p. 375.

[2] H.J. Selderhuis (red.), Calvijn Verzameld, Utrecht: KokBoekencentrum Uitgevers 2019, p. 392.

[3] H.J. Selderhuis (red.), Calvijn Verzameld, Utrecht: KokBoekencentrum Uitgevers 2019, p. 484.

[4] H.J. Selderhuis (red.), Calvijn Verzameld, Utrecht: KokBoekencentrum Uitgevers 2019, p. 487.

[5] H.J. Selderhuis (red.), Calvijn Verzameld, Utrecht: KokBoekencentrum Uitgevers 2019, p. 650.

[6] H.J. Selderhuis (red.), Calvijn Verzameld, Utrecht: KokBoekencentrum Uitgevers 2019, p. 1199.