Menu

Premium

De zon gaat op en onder

Niets is veranderlijker dan het weer, en naar niets verlangt een Nederlander in het voorjaar zo hevig als naar de zon. Tegelijkertijd is er niets meer voorspelbaar dan de banen die de zon door het hemelruim trekt. Vooral dat laatste is een van de bijbelse schrijvers opgevallen: Kohelet, Prediker. Hoe landen zijn waarheden in het hier en nu?

De zon gaat op, de zon gaat onder. Dûh! Ik ken geen duffere bijbeltekst dan deze waarheid als een koe, uit Prediker. Het schijnt een shekel op zijn kant te zijn geweest of dit boek was nooit in de canon terechtgekomen. Terechte twijfel, dunkt mij, want veel meer dan een enkele, uit zijn verband gerukte tegeltjeswijsheid valt er niet te halen bij Kohelet. Zo! ‘Van het concert des levens krijgt niemand een program’, die was toch ook van Prediker?

Aan de andere kant: het boek activeert dat deel van de hersenen waar irritatie ontstaat. Het biedt genoeg stof tot tegenspraak en debat is altijd goed. Debat scherpt de geest en verruimt het inzicht. Niets zo saai als bevestigd te worden in wat je altijd al dacht en deed.

Die hele Prediker, wie hij ook was, is bepaald geen zonnig type. Toch haalt hij – in zijn niet al te grote boek – het hoogste aantal treffers van het woord ‘zon’. Waarmee hij voor het thema van deze Interpretatie van groot belang wordt. Eenendertig keer schijnt de zon, als ik de website van de NBV mag geloven. En waarom zou ik die niet geloven?

De zon gaat op, de zon gaat onder. Het is mij te veel filosofie. Het dompelt me onder in de machteloosheid van ‘zo gaan die dingen nu eenmaal’. Eb en vloed. Het ronddraaiend levenswiel. De loop der seizoenen. Morgen is er weer een dag. Gaap. En uiteindelijk blijken al je inspanningen zinloos gezwoeg te zijn. Waarom zou je je vandaag druk maken?

Welnu, juist omdat er morgen weer een dag is, moet je je vandaag druk maken. Dit voorjaar vergaderde de gedoogcoalitie in het Catshuis (Jacob Cats, Nederlands dichter, 1577 – 1660, ook bekend van ‘al draagt een aap een gouden ring het is en blijft een lelijk ding’). Rutte c.s. kwamen er niet uit. Wilders liet plotseling de zaak ontploffen en het kabinet viel. In de crisis die daarna ontstond was het de Kamer die haar verantwoordelijkheid nam. Gefascineerd keek ik ernaar. Christen-Unie, D66 en GroenLinks sloten razendsnel een akkoord over de mega-bezuinigingen. De charmante Jan Kees de Jager speelde daarbij een hoofdrol als deskundig en betrokken bemiddelaar.

Niks niet ‘de zon gaat op en onder’. Door in actie te komen verdwenen de bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking, op ‘passend onderwijs’, op het persoonsgebonden budget. GroenLinks wist het beleid zelfs een duw richting duurzaamheid te geven. Het blijft een compromis, maar wel een verdedigbaar compromis. Nu nog zorgen dat mensen in de sociale werkvoorziening een eerlijke krijgen.

Vooral de drie oppositiepartijen lieten zien: wat we vandaag doen, bepaalt hoe de dag van morgen eruitziet. Als ik vanavond de kikkererwten niet in het water zet, ik ze morgen niet gaarkoken in hun eigen vocht.

Ik mag Rutte wel. Hij is communicatief en opgewekt, tot op de rand van de vulkaan. Het schijnt dat hij, hervormd opgevoed, nog wel eens bidt, als hij langs het Noordzeestrand loopt. Zijn beleid vind ik minder sympathiek. Gouden ring, lelijk ding. Ik hoop dat er senkrecht von oben nog eens een inzicht op hem neerdaalt, dat zijn plannen slecht uitpakken voor de ‘minsten’ van de God tot wie hij bidt.

Eind vorig jaar trad ik op bij een kerstdiner van het Leger des Heils, bij ons in Apeldoorn-Zuid. Ik zat aan tafel met mensen over wie Rutte en de zijnen beslissen. Eén mevrouw herinner ik mij in het bijzonder. Volstrekt in zichzelf gekeerd, ver weg van de wereld. Alleen dankzij het Leger des Heils valt zij niet over de rand. Twee keer per week komt ze in de aanloop, leest er de krant, drinkt koffie en vertrekt weer naar haar isolement.

Ik gun Rutte zo’n avond bij het Leger. Dan zou hij met eigen ogen zien dat zijn mantra’s over eigen verantwoordelijkheid in veel gevallen niet opgaan, hoe hard en hoe vaak je ze ook herhaalt. Een man plakt stickers op een rol koekjes in de sociale werkvoorziening. Dat is wat hij . Dat is waar hij plezier in heeft. Denkt Mark nu echt dat er één ‘normale’ werkgever is die deze man in dienst neemt?

De zon gaat op, de zon gaat onder. Heel dat noodlottig gewentel van het levenswiel? Geef mij maar iets dat er dwars tegen ingaat. Zo versta ik de woorden van de Schrift, als woorden er dwars tegenin.

In de duisternis klinkt ‘licht’. Onvruchtbaren dragen vrucht. Stotteraars worden leiders. De zee splijt uiteen. Blinden gaan zien, doven gaan horen. Een dode staat op. Zelfs de zon moet inbinden om het recht zijn loop te laten hebben.

Dat wordt groots geïllustreerd in het boek van de uittocht. In de negende plaag stort de Eeuwige heel Egypte in complete duisternis. ‘Zo donker dat voor jou het licht van de dag donkerder is dan het donkerste duister. Dat je geen hand voor ogen meer ziet. Dat je kijkt in een groot, rond, donker gat zonder bodem. Dat je bang bent voor de nacht, omdat de nacht nooit meer zal eindigen. Dat je bang bent voor de dag, omdat het geen licht zal worden. De zon zal nooit meer schijnen, de maan zal nooit meer haar zachte licht over de aarde spreiden. Geen ster, niet één, brengt het licht waarop je hoopt en niemand zet een kaars voor je raam vannacht.’ Zonder de plagen geen uittocht, zonder uittocht geen bevrijding.

Wat we vandaag doen, bepaalt hoe de dag van morgen eruitziet. Iemand die daarover meepraten is Tamar, schoondochter van pater familias Juda, een man van vooralsnog onbesproken gedrag. U kent het verhaal uit Genesis 38. Stel: Tamar had het erbij laten zitten toen Juda weigerde zijn derde zoon Sela het zwagerhuwelijk met haar te laten sluiten. Zij bedenkt een geraffineerd plan en luist haar intussen niet meer zo nette schoonvader .

Zonder Tamar was er abrupt een einde gekomen aan het geslachtsregister dat naar Jezus leidt. Matteüs zou na 24 woorden uitgeschreven zijn, want na Juda zou er niets en niemand meer zijn verwekt. Maar Tamar laat het er niet bij zitten. Zij doorbreekt de gang der dingen. Met haar opmerkelijke actie schrijft zij zich regelrecht het geslachtsregister van Jezus in en wordt zo een van de vier vrouwen in dit register van overigens mannen.

Wonderlijk. God slaat met dit wel heel kromme zwaard een buitengewoon rechte slag. Een vrouw, als hoer verkleed, wordt zwanger van haar schoonvader en blijkt een voormoeder van de Messias. Mooi detail en nuttig voor het debat over boerka en nikab: in die tijd op die plaats was de sluier juist de dracht voor prostituees.

Of er werkelijk niets nieuws onder de zon is, opnieuw zo’n dooddoener van de Prediker, vraag ik mij af. De revolutie die Steve Jobs met al zijn digitale dingen teweegbracht is ingrijpend. Je kunt op elk gewenst moment contact hebben met de hele wereld. Noem dat maar eens ‘niets nieuws’. Complete generaties raken al verslaafd aan het gebruik van iPod, iPad en iPhone. Op de fiets, aan tafel, in de trein: vooral jonge mensen laten op kenmerkende wijze hun hoofd buigen om op hun schermpje te kijken. Ik ben geneigd dit negatief te bezien. Totdat.

Totdat ik in de bus van Arnhem naar reed. In de bus zat een Indische mevrouw, die een beetje in de war leek. Zij wist het adres wel waar ze naartoe moest, maar niet waar zij uit moest stappen. De chauffeur kon haar niet helpen. Hij moest zijn targets halen en daar hoorde zij niet bij. En de betrouwbare uitziende medepassagier van rond de zestig bood ook geen soelaas.

In nood richtte zij zich tot een jong meisje aan de overkant van het gangpad. Deze pakte direct haar digitale dingetje, surfte naar het net en wist de mevrouw exact en vriendelijk te vertellen waar ze uit moest stappen en hoe ze moest lopen. De digitale versie van de barmhartige Samaritaan was geboren.

Of er niets nieuws onder de zon is? Ik en wil dat niet geloven. Het is mij te fatalistisch. De wereld waarin wij leven is nog lang het koninkrijk van God niet. Vandaag op de radio: er zijn wereldwijd twintig miljoen kinderen op de vlucht. Aan die wereld moet gewerkt worden en dat lukt alleen als we nieuwe wegen bewandelen. Nieuwe initiatieven nemen die een einde maken aan onrecht en geweld. Er gebeuren nieuwe, onverwachte dingen. Ik put daar moed uit.

Neem Birma, waar het monopolie van de dictatuur doorbroken lijkt te worden. Vaak lopen verkiezingen in Afrika, als ze al gehouden worden, uit op geweld. De verliezende partij beticht de winnende partij, vaak terecht, van stembusfraude. In won eind maart oppositieleider Sall de presidentsverkiezingen. President Wade (85, en al decennia aan de macht) moest het veld ruimen, en deed dat ook! Vrijwillig! Rellen bleven achterwege, wat tijdens de eerste ronde van de verkiezingen wel anders was. Een grote waarnemersmissie van de Europese Unie, onder leiding van PvdA-Europarlementariër Thijs Berman, hield een oogje in het zeil. Dat hielp vast. In deze economische crisis wordt democratie misschien nog het meest succesvolle exportproduct van Europa.

Over de zon gesproken: de maan blijkt te zijn gemaakt van de aarde. Nou dat weer. Volgens geofysici is een maan een samenklontering van brokstukken, die vrijkwamen na een botsing tussen de pas ontstane aarde en een kleinere proto-planeet, ongeveer zo groot als Mars. Dit nieuwe inzicht haalde gisteren het nieuws.

Weer een nieuw dilemma voor de creationisten, want deze kwestie speelt ver voor de aarde werd geschapen. Zij weten er vast een draai aan te geven. Dit is weer zo’n trucje van God, om ons op de proef te stellen, zoals hij her en der fossielen verstopte.

Aandoenlijk om te zien hoe zij hun verhaal kloppend proberen te maken, tegen de harde feiten in. Precies dat maakt het voor mij verdacht. Moraaltheoloog Theo Beemer, zaliger gedachtenis, leerde mij een prachtig inzicht: als het klopt, dan klopt het niet. Als er geen speld tussen te krijgen is, als er voor twijfel of tegenwerpingen geen plaats is, als het 100% klopt: wantrouw dan het verhaal. Dat van de creationisten, dat van de evolutionisten. Want je maakt mij niet wijs dat, zoals de wetenschappers in de lijn van Darwin beweren, de ruis in het heelal een late echo is van de big bang van miljarden jaren geleden.

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken