Een kapel als afscheidscadeau voor de buurt

Laatst vroeg ik aan een groepje christenen om eens vijf kernfuncties op te noemen van hun kerkgebouw. De antwoorden op een rij: preken -zingen -dopen -avondmaal vieren -bidden. De eerste twee kwamen direct, de volgende twee vlot erachteraan, en als laatste dan het bidden – maar pas na enig nadenken. Opvallend!

Elke kerk is een huis van gebed. De vele ambtelijke gebeden van voorgangers. Maar ook de stille persoonlijke gebeden van de gelovigen. En de samen gezongen gebeden in psalm en lied. Bij de sluiting van een kerk komt er niet alleen aan verkondiging en sacramentsbediening, maar ook aan dat aanhoudende bidden op die plek een einde. Willen we dat? Kan het ook anders? Kan er bij de sluiting van een (groot) kerkgebouw nog een (kleine) kapel blijven als plek van stilte, bezinning, gebed, een icoon, een kaars?

In deze bijdrage willen we ervoor pleiten om bij de sluiting van een kerkgebouw deze vraag welbewust op de agenda te zetten. Wij denken dat een kapel een mooi afscheidscadeau kan zijn aan de bewoners van de buurt, het dorp of de stadswijk.

Ooit is de christelijke kerk niet begonnen in grote gehoorzalen, maar bij een gebedsplaats aan een Macedonische rivier en in een kapelletje op een Wadden-terp. Sinds Lydia de purperverkoopster en sinds Liudger de missionaris zijn we enorm gegroeid. Nederland werd een grotendeels christelijk land. Houten kapelletjes werden vervangen door bakstenen kerkjes. En de meeste kerkgebouwen werden alsmaar groter, met de bevolkingsgroei mee.

Vooral in de 20e eeuw – mede dankzij overheidssubsidie – werd er een groot aantal kerken gebouwd in nieuwbouwwijken van stad en dorp. In het spoor van de terugval van kerkbetrokkenheid en geloof in Nederland is die overvloed aan gebouwen niet meer functioneel en houdbaar. Maar kan de kerk dan in al die wijken en buurten helemaal niets meer achterlaten dan alleen een herbestemd gebouw waar alle christelijke en kerkelijke functies uit verdwenen zijn? Verdwijnt zelfs de gebedsplek?

Wij zien een mooie kans om het anders te doen. En om te investeren in een blijvende verbinding met de buurt.

Creëer een bescheiden ruimte als stilteplek, als heilig huisje, als gebedskapel voor de wijk. Stel die liefst dagelijks open. Dus anders dan we tot nu toe vaak hebben gedaan met onze kerken, waar je door de week nooit kon binnenlopen. Zoek een klein groepje vrijwilligers (binnen en buiten de PKN) dat de zorg voor de kapel op zich neemt. En laat zo in de wijk, de buurt, het dorp, nog een kleine kaars voor Christus branden. In plaats van dat we het licht helemaal uitdoen.

Een kapel voor omwonenden en passanten. Zo wijd en breed mag het zijn. Zonder er een missionaire sticker op te plakken. Want dan moeten wij weer zo nodig iets met de mensen. Laten we bescheiden zijn. Wat de kapel voor mensen kan betekenen hoeven wij niet in te vullen. We kunnen die alleen aanbieden en openstellen. Wie er wanneer komt en wat dit voor hem/haar betekent, laten we aan henzelf en aan de Heer over. We geven de kapel helemaal uit handen.

Een paar praktische punten hierbij. Het zou mooi zijn als er in de kapel door christenen uit de buurt regelmatig een vesper gehouden werd in een eenvoudige en open stijl.

De eigendom van de kapel kan in de lokale PKN worden verankerd. Maar er kan ook een aparte stichting voor worden opgericht of de kapel kan bij een verwante organisatie worden ondergebracht.

Het is belangrijk om bij het kapel-initiatief een klankbordgroepje te betrekken van bewoners uit de buurt, christenen uit diverse kerken, maar ook mensen die niet kerkelijk zijn, maar wel de waarde zien van een publieke stilteplek.

Van kerk naar kapel

In Nederland verliezen jaarlijks ca. 170 kerkgebouwen (PKN + RKK) hun functie. Dat betekent in onze visie een uitdaging voor de kerk om misschien wel 170 kapellen te creëren. Dan gaat het alleen nog maar om de bestaande kerk-plekken. Maar je kunt ook denken aan andere locaties, bijv. in nieuwbouwwijken waar nu helemaal geen kerkklok luidt, in het centrum van een groot bedrijventerrein of in een kantorencomplex. Mensen hebben van tijd tot tijd behoefte aan stilte en gebed. De kapel is wereldwijd al eeuwen de plek die daarvoor wordt opgezocht door christenen en niet christenen.

Mooi vormgegeven hedendaagse voorbeelden zijn te vinden langs de snelweg, naast of in een kerkgebouw, in een huiskamer, bij een ziekenhuis of in een berglandschap, zelfs in een grot. Ze geven eer aan God en bieden aan mensen een open deur om binnen te gaan, stilte en vrede te zoeken, heilzaam voor de ziel. Een bijzondere variant is de mobiele kapel, die doet denken aan de tabernakel tijdens de woestijnreis van de Israëlieten. Een voorbeeld hiervan is verderop in dit artikel weergegeven.

Voorbeeld van een mobiele kapel

Als mensen niet meer naar de kerk kunnen vanwege kerksluiting, laat er dan een kapel blijven voor de nog overblijvende kerkgangers en voor de hele buurt. Dat is het idee achter het ontwerp van de mobiele kapel.

Kleine gemeenschappen kunnen samenkomen in een kapel in de eigen buurt. Zodra de concentratie van de gemeenschap verschuift door verhuisbewegingen, kan de kapel mee verhuizen. Het gebouwtje is verplaatsbaar, zelfvoorzienend, recyclebaar en gemaakt van uitsluitend duurzame materialen. In de kapel van 8x 8 meter is plaats voor 40 personen; de ruimte bestaat uit twee compleet ingerichte en koppelbare units van 4x 8 meter die op een dieplader worden aangevoerd.

In de meeste gevallen is geen fundering nodig. De hele kapel is in een tijdsbestek van een week op te pakken en op een andere plaats neer te zetten.

Door de bescheiden afmetingen kan de kapel vrijwel overal geplaatst worden als tijdelijke of permanente voorziening.

We zien de kapel staan op de Zuidas in Amsterdam, op het terrein van een universiteit, in een dorp of ergens op een parkeerplaats langs de snelweg. Maar eerst en vooral zien we de kapel staan in de nabijheid van een kerkgebouw dat is verkocht en zijn functie als bedehuis heeft verloren.

Tenslotte, het is goed om te beseffen: elke kapel die uit een kerksluiting voortkomt is creatief maatwerk. Misschien kan een stukje van de kerk (de toren, de entree, de kosterij) omgebouwd worden. Of is er op het kerkplein een aantal vierkante meters grond beschikbaar waar de kapel kan verrijzen als een nieuw signaal van het Koninkrijk. Liefde voor God en de naaste maakt vindingrijk toch?

Met het afstoten en sluiten van kerkgebouwen heeft de PKN tegelijk de kans om een netwerk van kapellen in de samenleving te creëren en aan de bevolking van Nederland aan te bieden.

Om tot concrete invulling van de mobiele kapel te komen is het wenselijk om eerst een prototype te bouwen volgens een nader vast te stellen programma van wensen. Om vervolgens tot meer verscheidenheid te komen in te bouwen modellen zou een prijsvraag uitgeschreven kunnen worden onder student-architecten en/of erkende architecten.

In gezamenlijk overleg tussen kerken en overheid zou dit initiatief een vervolg kunnen krijgen. Wij zijn graag bereid om over dit proces mee te denken en een creatieve bijdrage te leveren.