Menu

Basis

Een perspectief op populisme vanuit Rusland

In Rusland verscheen de term populisme in 1878 in de vorm van Narodnichestvo. Het ontstond in de context van protest tegen de intellectuele elite die meende het Russische volk te leiden: zij zouden juist van het volk moeten leren.

De term populisme refereerde om te beginnen aan een progressieve socialistische beweging die zich identificeerde met de plattelandsbevolking en een nationalistisch karakter had – anders dan de marxistisch-socialisten. Het was de socialistische pro-marxistische beweging die de term jaren later een negatieve connotatie gaf.

Populisme is een ‘hij zegt, zij zegt’-begrip. Wat het vandaag betekent heeft weinig te maken met de origine van de term. Er is ook geen eenduidige definitie, en dus is de interpretatie van populisme afhankelijk van geografische, culturele, partijpolitieke en ideologische factoren. Sommigen noemen Vladimir Poetin een populist, anderen diens tegenstanders.

Het moge duidelijk zijn dat het dus een ambigue term is die open is voor interpretatie en ook dat er vanuit de wetenschap weinig richting wordt gegeven. Zozeer zelfs dat sommigen nu beargumenteren dat populisme niet bestaat.

Afstand bewaren

De Russisch-Orthodoxe Kerk, die zich ook katholiek – in de oecumenische betekenis van het woord – noemt, houdt wijselijk afstand van de Russische politiek. De taak van het instituut is om het christelijk geloof te bewaren in het gebied van de Russische Federatie. Orthodoxie is historisch gezien een van de pilaren van de Russische nationale identiteit.

Zoals we hebben kunnen zien in de verslaggeving door de BBC van de protesten in 2019 – die door hen als populistisch werden bestempeld – sloot de kerk niet de deuren voor politieke dissidenten. Hoewel de kerk de traditionele politiek van de Russische regering steunt, speelt ze verder geen actieve, directe of zichtbare rol in de Russische politiek. Alle orthodoxe christenen zijn welkom in de kerk en om hun heiligen te vereren.

Rooms-katholieken vormen een religieuze minderheid in Rusland. Zij zijn voor het merendeel afstammelingen van Duitsers, Polen en Litouwers en vertegenwoordigen nog geen halve procent van de bevolking. Over het algemeen leven de verschillende religieuze groepen goed en rustig samen in Rusland.

‘Tempel van alle religies’ in het Russische Kazan, in gebruik als cultureel centrum.

Een plek voor allen

Vermeldenswaardig is dat in Kazan, door velen beschouwd als de derde hoofdstad van het land, een tempel voor alle religies staat. Dit is de enige in zijn soort in de hele wereld. Verschillende architectonische en symbolische stijlen zijn in het gebouw toegepast: van orthodoxe en rooms-katholieke kerken, van synagoges en moskeeën. In een wereld die zich verdeeld toont door etnische, politieke en relegieuze intolerantie is deze tempel een belangrijk teken dat het mogelijk is een wereld te scheppen waarin allen een plek hebben.

‘Narodnichestvo’, als voorouder van populisme zoals we het vandaag kennen, nodigt uit om nederig te zijn

Als we teruggaan naar de originele betekenis van populisme zoals het in Rusland in de negentiende eeuw werd bedacht, dan is duidelijk dat we nog veel te leren en te overwegen hebben. Narodnichestvo, als voorouder van populisme zoals we het vandaag kennen, nodigt uit om nederig te zijn. Dit is ook een van de christelijke waarden, en moge duidelijk zijn, van de Russische ziel.

Macht is complex en corrumpeert. Het oorspronkelijke populisme nodigde de elite uit om dichter bij gewone mensen te gaan staan. Maar al te vaak staan zij op afstand van de wijsheid en kennis van gewone mensen, waardoor er onbegrip is tussen beiden. Wat zouden we kunnen leren – kritisch én onbevooroordeeld – van de zoektocht naar nederigheid van de Russen, wier nationale ziel christelijk en orthodox is?

Deze bijdrage is vertaald uit het Spaans.

— Vicente Quitero is Venezolaans politicoloog en Ruslanddeskundige. Hij volgde cursussen theologie onder auspiciën van de Orthodoxe Kerk van Moskou en heel Rusland.

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken