Een ritueel dat te denken geeft

Eerst het voorwerp. Het gaat over de talliet. Letterlijk betekent dat gewoon ‘kleed’, maar we kennen dat kleed vooral als de Joodse gebedsmantel die omgeslagen kan worden bij het (ochtend) gebed, tijdens de sabbat (in synagogen) en op bijzondere feestdagen. Je kunt er je hoofd en schouders mee bedekken. Opvallend genoeg heeft Chagall toen hij zijn ‘Witte Christus’ schilderde, deze gebedsmantel gebruikt als lendendoek voor de gekruisigde (zie het omslag van dit nummer), om daarmee, nog los van al het Joodse leed dat we op de achtergrond zien, te benadrukken dat deze gekruisigde Jezus een Jood is en dat de Joodse Chagall zich in deze gekruisigde heeft herkend. Op de vier hoeken van de gebedsmantel bevinden zich vier ‘kwastjes’, die in het Hebreeuws tsietsiet heten. Het voorschrift voor deze kwastjes vinden we in het Bijbelboek Numeri (15,38) en daarmee mogen we ervan uitgaan dat het gebruik van de gebedsmantel met zijn kwastjes al bijzonder oud is. Ook bij Jezus is er sprake van kwasten aan zijn kleding, ook al zijn ze dan wonderlijk genoeg steeds als ‘zoom’ vertaald (zie bijvoorbeeld Marcus 6,56). Alleen als het gaat om het te opzichtig verschijnen van schriftgeleerden en farizeeën wordt hetzelfde Griekse woord wel vertaald als ‘kwastjes’! (Matteüs 23,5). Naast de gebedsmantel als hierboven beschreven, bestaat er ook een kleine talliet die onder de bovenkleding wordt gedragen en waarvan alleen de kwastjes zichtbaar zijn. Ieder kwastje bestaat uit acht draden met vijf knopen erin. Die vijf knopen zijn niet toevallig. Ze staan voor de Wet, of beter voor de Tora, geheel volgens de woorden uit Numeri:

Uit deze woorden blijkt dat de geboden met het woord naleven erbij uitdrukkelijk en uitsluitend bedoeld zijn voor het leven hier en nu. Daarna niet meer. Nu is het bijzondere dat mannen in het jodendom traditioneel werden en worden begraven met de gebedsmantel. Maar… het voorschrift luidt dat de kwastjes aan de mantel vóór de eigenlijke begrafenis zelf moeten worden afgeknipt! De Wet staat immers voor het (na)leven en een overledene is natuurlijk tot geen enkel geloofsgebod meer verplicht. Bij de dood wordt de Wet overbodig en dit wordt door het afknipritueel onderstreept.

Dit lijkt op het eerste gezicht niet op iets meer dan een gewoon Joods gebruik dat je mooi of vreemd kunt vinden. Toch gaat het hier om regels betreffende de Wet en die Wet stond en staat in het Jodendom centraal. Jezus deed er uitspraken over (Matteüs 5,18 en Lucas 16,17) en bij Paulus was het een centraal thema. Nu is het juist aan de hand van Paulus’ spreken over de Wet dat de gedachte breed leeft dat hij gezien moet worden als de eigenlijke stichter van het christendom. Met name omdat hij zegt dat de Wet voor de gelovigen in Jezus niet meer van toepassing is. In Romeinen 6 gaat het over de Wet, het geloof en de genade, maar nooit geïsoleerd. Alles wat hij er zegt staat steeds ook in het licht van leven en dood. ‘Wanneer wij met Christus zijn gestorven, geloven we dat we ook met hem zullen leven’ (Romeinen 6,8).

Het is dus belangrijk om te zien dat het hier niet geïsoleerd gaat over Wet en Geloof, maar altijd, tegelijkertijd en onlosmakelijk, ook om Leven en Dood. En als Paulus dus zegt dat we met Jezus Christus gestorven zijn, dan zegt hij eigenlijk, in het licht van het ritueel, dat je de Wet er af kunt knippen. Dat betekent dan echter niet dat je vervolgens zomaar wat aan kunt rommelen. Je bent een nieuwe mens in Jezus Christus geworden. Ingewikkeld aan heel Paulus’ terminologie is dat dood niet zomaar dood is en leven niet zomaar leven. In het licht van zijn Messias kunnen we levend dood zijn, maar ook andersom.

Tot slot: als Paulus gezien wordt als de stichter van het christendom, dan nog kun je hem nog niet zomaar losmaken van zijn Joodse wortels.