Een zwaard door uw ziel

Zondag na Kerst (Jesaja 61:10-62:3, Galaten 3:23-4:7 en Lucas 2:33-40)

Hoveling Damocles prees koning Dionysius gelukkig met zijn heerlijkheid. Daarop bood deze hem aan, mee te genieten aan zijn banket. Dat aanbod aanvaardde Damocles direct. Hij smulde naar hartenlust (alsof hij aan een kerstdiner zat), tot hij een zwaard boven zich ontdekte. Koning Dionysius had het boven hem laten ophangen aan een paardenhaar. Zó precair is een leven in weelde, liet de koning de vleier fijntjes voelen. Toen kon Damocles er toch niet meer zo van genieten.

Wordt er vandaag een zwaard van Damocles boven het hoofd van Maria opgehangen? Simeon richt zich heel persoonlijk tot haar. Zijn stralende lofzang heeft geklonken. De nu volgende woorden zijn een persoonlijk terzijde tot Maria, de vleesgeworden vrouwe Sion uit Jesaja 62. Jezus zal geen algehele bijval krijgen. Rondom Hem zullen de geesten zich scheiden. Hij is ‘een val en opstanding van velen’ (Lucas 2:34). Wat er in de mens omgaat (weinig goeds), zal aan het licht komen. Aan de hand van Jezus stelt God de diagnose van de kwaal die zonde heet. Maria zal er geen toeschouwer bij blijven. Het zal door haar heen gaan, als een zwaard door haar ziel. Hartverscheurend.

Géén zwaard van Damocles

Verder is alles nog pais en vree op deze zondag na Kerst. Profetes Anna zingt haar antifoon op het Nunc dimittis van Simeon. Jesaja richt zich tot jonkvrouwe Sion met jubelende beloften. Doctor gentium Paulus geeft een feestcollege over de aanneming tot kinderen vanwege de ene Zoon die geboren werd ‘uit een vrouw’ (Galaten 4:4). Kortom, alles nog in blijde stemming, met als enige dissonant de woorden van Simeon.

Toch zijn ze geen dreigend zwaard van Damocles. Bij Damocles is er de voortdurende mogelijkheid, de dreiging. Al realiseert deze zich dat niet, de angst is permanent. Er kan zo een nieuwe bankencrisis komen of een wereldoorlog. Of je kunt een ongeluk of een enge ziekte krijgen. Daarom: genieten zolang het nog kan. ‘Leef je leven als het allerlaatste uur’ (Youp van ’t Hek). Anders dan Damocles kunnen we niet onder het zwaard vandaan. Gedoemd om te genieten, lijkt het. Niet te veel denken aan het zwaard boven je hoofd.

Een zekerheid

Het zwaard waar Simeon over spreekt, is anders. Het is niet het zwaard van een mogelijkheid, maar een feitelijkheid. Het kán niet alleen, het zál door Maria’s ziel gaan. Dat weet ze nu al, met haar kleine Jezus op de arm. Geen kwade kans, maar aankondiging. Deze woorden voeren ons rechtstreeks naar het lijden. Jezus lijdt, Maria lijdt mee. Stabat mater dolorosa (…) cuius animam (…) pertransivit gladius. In vertaling: Naast het kruis stond de schreiende moeder (…) door wier ziel (…) een zwaard ging. Dit bekende lied klinkt op 15 september, op het feest van de zeven smarten van Maria. Het is waar: in je kinderen ben je het kwetsbaarst. Zwaarder dan zelf te lijden is het om je kind te zien lijden. En dat is precies wat Maria zal moeten, staande bij het kruis. ‘Indien wij met Hem lijden (…)’ schrijft Paulus (Romeinen 8:17). Voor wie is dit méér waar dan voor Maria? Daarom is het vervolg ook voor haar meer waar dan voor enig ander schepsel: ‘(…) is dat om ook te delen in Zijn verheerlijking.’

Allen zullen vervolgd worden

Dat is op de zondag na Kerst allemaal nog heel ver weg. Alhoewel, rond Kerst staan de martelaren prominent op de kalender. Op 26 december Stefanus. Op 28 december de Onnozele Kinderen van Betlehem. Op 29 december Thomas Becket (1118-1170). We zijn gewaarschuwd. ‘Trouwens, állen, die in Christus Jezus godvruchtig willen leven, zullen vervolgd worden’ (2 Timoteüs 3:12). Het ‘zwaard door de ziel’ is er op een bepaalde manier voor iedere christen. Het doopritueel vertelt al van doorgang, niet van een bochtje eromheen. Lijden is geen dreigende kans (Damocles), maar noodzakelijke beproeving. Zonder die beproeving zou onze liefde iets theoretisch houden, iets hypothetisch. Geloof, hoop en liefde moeten de oven door, anders zijn ze niet te eten.

De ziel is kwetsbaar

Dan heb je nog de ‘anonieme christenen’, mensen die op de een of andere manier bij Jezus horen zonder dat ze het zelf door hebben. Anima naturaliter christiana, zei Tertullianus: de ziel is van nature christin. Ziel betekent kwetsbaarheid. Door een steen kan geen zwaard gaan, door een ziel wel. Het leven van mensen is vaak hartverscheurender dan je op het eerste gezicht zou denken. Je denkt misschien: goodlooking man of vrouw, leuke baan, Vinex-woning, kortom een gemakkelijk leven. Hoe komt het toch dat we andermans leven zo gemakkelijk simplificeren? Onze naaste heeft een ziel en wie weet hoe vaak daar een zwaard doorheen gegaan is! Wie zijn ziel niet versteend heeft, zal daar vroeg of laat de prijs voor moeten betalen.

Midden in de feesttijd krijgen we dit te verstaan. Het lijkt of Simeon het feest bederft, als een oude tante die een feestje binnenloopt en iets rottigs zegt. Of als de hand aan de muur bij Belsassar. Maar zo is het niet. De blijdschap wordt er niet minder om. Profetes Anna kan er zó op aansluiten met haar lofzang. Hoe komt dat toch: weten dat het lijden wacht en toch onverminderd blij zijn? Wat is dat voor levenskunst? Het is geen kunst of techniek, het is genade. Het is een vooruit weten: de liefde zal alles overwinnen. De liefde zal het lijden als polsstok gebruiken.