‘Ere zij God in den hoge’

Wat doen de engelen met kerst?

Persmuskieten

Wie het kerstevangelie uit Lucas hardop voorleest, is na een paar woorden al bij keizer Augustus. Houd dan meteen even stil! Dan hoor je zijn legers voorbijkomen, dreunende laarzen en soldatenliederen. Zij brengen de boodschap dat zijn macht overal op aarde vrede brengt. Je hoort hoe de keizer met militair geweld geschiedenis schrijft en hoe die ons daarbij wil inschrijven! Je hoort het en huivert. Het zal toch niet waar zijn?

Daarna lees je dóór tot er vanuit de hemel een leger engelen verschijnt. Zij brengen de boodschap dat er ergens in het verborgene een Joodse messias is geboren en dat het hele volk daar blij van wordt. Dit luchtleger weerspreekt het grondleger van de keizer.

Tegenover elke dienstklopper die het oude liedje brult, staat een dienstengel met een kalme stem en een goed verhaal. De engelen vormen een koor van nieuwslezers die lachend de politieke propaganda doorprikken en die laten horen wat er werkelijk gaande is in de wereld.

Tegenover het politieke fake-news wordt via een alternatieve zender beter nieuws uitgezonden. Waarom zijn daar eigenlijk engelen voor nodig en waarom een heel leger?

Omdat het voor ons zo hondsmoeilijk is om nepnieuws door te prikken. We leven in een web van beelden en overtuigingen en houden ze voor waar. We kunnen niet anders. De trollen die het ons inpeperen zien er betrouwbaar uit. We zijn zo murf gemaakt door de zogenaamde feiten die dit bestaan bepalen, dat we geen vertrouwen meer hebben in verhalen dat het anders is en anders kan. We missen de vrijheid om anders te denken. We zijn bang om uit de vertrouwde nieuwsbubbel te raken. We zijn bang voor de vrijheid, die God geeft.

Engelen zijn nodig om trollen door te krijgen. En het is niet genoeg dat één gisse nieuwsengel ons wekt. Er is een leger nodig van hemelse persmuskieten met prikkelend nieuws waarover je moet nadenken.

Luiers

Engelen zouden niets kunnen klaarmaken als ze geen handlangers op aarde hadden. In het kerstevangelie zijn dat herders. Het bijzondere van deze beroepsgroep is dat ze zich geen laars aantrekken van de politieke en militaire propaganda. Als de keizer alle mensen opdracht geeft om zich te laten inschrijven, blijven zij buiten op hun post. Ze hebben werk te doen, een kudde te hoeden, inclusief nachtdienst. Ze hebben geen tijd om in de rij staan en zich te laten registreren. Dus, terwijl iedereen doet wat de keizer zegt, doen zij gewoon hun werk. Ze gaan niet eens de straat op om te demonstreren, ze blijven gewoon zorgen voor hun beesten. Zulke types kunnen de engelen wel gebruiken!

Er ontstaat even een misverstand, namelijk als ze de herders onverwachts overvallen en in het licht zetten. Die zijn uiteraard bang dat het een leger van de keizer is dat hen komt arresteren. Maar als ze merken dat het om een bevriend leger gaat, laten ze zich informeren over het laatste nieuws. Het blijkt een wake up call te zijn. Dit is nieuws waar ze voor gaan! En voor ze het weten, doen ze wat ze niet van plan waren: ze verlaten hun kudde, ze gaan de straat op en onderzoeken of het waar is wat die engelen beweren.

Zo worden de potige herders medewerkers van het hemelse persagentschap. Als hoorders van het nieuws moeten ze zelf de feiten gaan checken! De engelen betoveren hen niet met een mooie preek, maar zetten ze op weg om zelf te gaan letten op de eerste tekenen van Gods rijk op aarde. Die vrede, die liefde, dat recht en die trouw, waar mensen naar snakken en die hen zo vaak en zo genadeloos worden onthouden, dát moeten ze leren zien. Ze moeten er op leren vertrouwen dat zulke dingen echt gebeuren op aarde!

Nu is het een hele toer om te zien hoe en waar dat plaatsvindt. Het begint onooglijk klein, in een Joodse familie, die met heel veel fantasie aan koning David doet denken. Het rijk van de vrede komt in hun midden als een kind en het probleem is dat je er makkelijk overheen kijkt. In het kerstevangelie klinkt het met nadruk: kijk goed uit, want het gaat slechts om een bundeltje luiers en dan nog wel op een plaats waar je het niet verwacht, ergens tussen de beesten. Waar je op moet letten, ligt verstopt, ‘gewikkeld in een doek’.

Luiers, dáármee begint Gods rijk. Om dat op te merken, moeten de herders op weg. En er zit haast bij. Als zij niet op tijd zijn om dat erbarmelijke wurmpje te vinden en te verzorgen, dan blijft Gods toekomst gesloten. De engelen leren de mannetjesputters om poepluiers te verschonen.

Door de ogen van de engelen

Wie door de ogen van de engelen kijkt, leest het kerstverhaal net even anders. Wij hebben de voorstelling meegekregen dat alle bewoners van het Romeinse Rijk naar hun plaats van herkomst moesten gaan om zich daar te laten inschrijven. Dat zou echter een enorme chaos op de wegen veroorzaakt hebben en een beetje keizer is daar niet van gediend. Die voorstelling klopt gewoon niet.

Het verhaal laat zich beter zo lezen: de mensen moeten zich laten inschrijven in hun eigen plaats, dus in de plaats waar ze wonen! Dat doen ze. Ze keren allemaal gedwee naar binnen, zeer overzichtelijk voor de administratie, en laten zich inschrijven als bewoners van het Romeinse Rijk.

Maar dan gebeurt er iets ongewoons. Een zekere Jozef wil zich ook laten inschrijven, maar niet in de plaats waar hij woont, in Nazaret, maar dichter bij Jeruzalem. Hij verlaat zijn woonplaats en gaat met Maria, zwanger maar nog niet getrouwd, naar Bethlehem. Hij gaat naar de plaats waar de Joodse koning David geboren is en wil dat het kind daar als Joods koningskind zal worden ingeschreven.

Jozef gaat dwars tegen alle regels in en daagt het keizerlijk gezag uit! De teleurstelling laat niet lang op zich wachten. Zijn volksgenoten in Bethlehem zitten niet te wachten op zo’n politieke provocatie. Voor zulke mensen is bij hen gewoon geen plaats. Ze worden naar een stal verwezen en moeten maar zien hoe ze hun kind krijgen.

Dát zien de engelen. Het kind waarmee Gods rijk begint, is niet gewenst in het Romeinse Rijk, maar evenmin in de stad van David. Het is niet welkom bij de Joden en het is niet welkom bij de volken.

Hoe kan dan ooit de koning van Gods rijk het leven zien? Hij mag dan de wereld komen bevrijden, maar hij wordt niet als bevrijder ontvangen. Zelfs niet in Bethlehem. Het pasgeboren kind dreigt ongezien en ongehoord te verdwijnen. Van Jozefs plan om zijn kind te laten inschrijven als Joods koning is het natuurlijk nooit gekomen. Mensen die geen vaste woonof verblijfplaats hebben, kan je nu eenmaal moeilijk registreren.

Dat zien de engelen. Ze begrijpen dat dit ongewenste kind de verborgen koning van de Joden is. Ze noteren hoe hachelijk zijn leven is omdat het nergens erkend wordt en nergens een plaats krijgt om te leven. In de hemel rekenen ze uit wat dat betekent. De rekening is zeer hoog. Om één zo’n kind op aarde te kunnen redden is een leger engelen nodig. Met minder gaat het niet, zo beroerd zijn de aardse omstandigheden. Het moet een hele organisatie zijn geweest om een leger op de been te krijgen. Het gaat dan toch al gauw om een paar duizend soldaten. Het lukt. Net op tijd zijn ze ter plaatse.

Engelen schrijven geschiedenis

Maar – als ze daar eindelijk zijn – wat doen die engelen dan helemaal? Ze komen en ze gaan, ze zetten de herders aan het werk, maar wat doen ze zelf? Het antwoord is eenvoudig. Het hemelse leger zorgt ervoor dat het kind wordt ingeschreven! Ze zeggen het hardop, terwijl ze het schrijven: ‘Heden is geboren…’. En dan meteen met functie en titel en al: in de stad van David, als koning van Israël, als bevrijder van het Joodse volk. Door deze inschrijving krijgt het kind het volste recht om er te zijn en om als vorst op te treden.

En in dit kind worden alle mensenkinderen overal op aarde ingeschreven en krijgen het volste recht op een plaats onder de zon. Sterker nog, ze zullen de aarde beërven, ze zullen opkomen voor vrijheid en liefde en er zal vrede zijn! De engelen gebruiken voor deze inschrijving een geheim register: ze schrijven de naam van het kind in de palm van Gods hand. Dáár schrijven ze geschiedenis zoals geen keizer die kan schrijven.

En ze schrijven ons méé in die geschiedenis. En ze schrijven nog steeds. Het hemels persagentschap komt elke dag met nieuws en omdat het geschreven wordt in Gods hand blijft dat nieuws niet werkeloos. We zullen de aarde beërven en er zal vrede zijn. Intussen is het een hele kunst om het schrift van de engelen te lezen. De herders lazen het in de ogen van Maria en Jozef. Jozef las het tussen de regels van de krant. Maria las het in de ogen van het kind.

Lees maar, je gelóóft niet wat er staat! Er staat dat de vrede op aarde van ver moet komen, van heel ver, helemaal van achter uit de hemel, uit Gods hand en als die vrede dichtbij komt, gaat het licht op aarde aan. Dat staat er.

Ik vergat nog te zeggen dat engelen gewend zijn om te schrijven in notenschrift. Om het te geloven moet je het zingen. Dat doen ze zelf ook, in koor: ‘Eer aan God in de hoogste hemel en vrede op aarde voor alle mensen die hij liefheeft.’