Menu

None

Flexibilisering

Bij Prediker 3,1-13, Psalmen 126 en Marcus 4,1-9

Werk en economie zijn onderwerpen die in iedere kerkdienst aan de orde kunnen komen als zaken die ons leven in belangrijke mate bepalen. Op een moment in het kerkelijk jaar als Biddag springen ze in het bijzonder naar voren als raakpunten van geloof en dagelijks leven.

Een actueel onderwerp daarbij dat velen bezighoudt in verband met werk is de flexibilisering van de arbeidsmarkt. Wanneer je buiten een vast contract je werk in alle tijdelijkheid moet verrichten, kan dat veel onzekerheid met zich meebrengen. Zonder een contract voor onbepaalde tijd is het lastig om plannen te maken voor je toekomst – denk bijvoorbeeld aan huisvesting en kinderen. Toch moeten steeds meer mensen het als flexkracht met tijdelijk werk of als zelfstandige zonder personeel (zzp’er) zien te redden.

Prediker

De tekst uit Prediker (3,1-13) heeft sterke raakvlakken met deze thematiek. Op het eerste gezicht lijkt de tekst gerust te stellen. Zo wordt de tekst ook ingeleid: ‘Voor alles wat gebeurt is er een uur.’ De popgroep The Byrds scoorde in de jaren zestig een hit met het lied ‘Turn! Turn! Turn!’, gebaseerd op deze tekst. Het lied klinkt melodieus en harmonieus en herhaalt meerdere malen het refrein ‘There is a season (…) and a time for every purpose under heaven.’ Ze breken de tekst evenwel af met vers 8 en laten het lied vervolgens eindigen met ‘A time for peace’ en voegen dan toe ‘I swear its not too late’. Wanneer je de tekst van Prediker zelf aandachtiger bekijkt, gaat het om tal van tegenstellingen in de onderdelen die deel uitmaken van ons bestaan. Huilen en lachen, rouwen en dansen staan er rauw en vlijmscherp tegenover elkaar. Het bestaan wordt getekend als een lappendeken van gebeurtenissen. Maar een lappen- deken is misschien al te positief geduid. Het wijst op samen- hang, terwijl Prediker vooral ook de grilligheid van het menselijk bestaan benoemt. De samenhang daarin moet de mens volgens Prediker juist ontgaan.

Tijd

De notie ‘tijd’ speelt een belangrijke rol in de tekst. In vers 1 komen we deze notie in de Nieuwe Bijbelvertaling tegen als ‘uur’. Het is een vertaling van het Hebreeuwse zeman, dat ‘vastgesteld moment’ betekent. Vervolgens komen we 28 keer ‘een tijd’ tegen als vertaling van ‘eet, dat de betekenis ‘tijdstip van een gebeuren’ heeft. Het krijgt met de uitgebreide herhaling de betekenis van een reeks van tijdstippen als vastgestelde momenten. In vers 11 komen we in de vertaling het woord ‘tijd’ nog een keer tegen, maar dan is het een vertaling van ‘olaam, dat ‘onafzienbare tijd’ of ‘onbepaalde tijd’ betekent.
Letterlijk staat er in vers 11 dat God de juiste tijd van alles bepaalt en dat God de mens daar een besef van heeft gegeven. Met andere woorden: God bepaalt de gebeurtenissen in de tijd als momenten die de mens als rijpe vruchten toevallen, maar de mens doorgrondt dit niet. De vertaling ‘inzicht in de tijd’ (Nieuwe Bijbelvertaling) is daarmee eigenlijk te veel gezegd. Het inzicht waartoe de mens kan komen is hooguit dat God weliswaar alles bepaalt, maar omdat het hoe en wat van die bepaling de mens ontgaat, blijft het voor de mens toch ook ‘onbepaalde tijd’. Wijs is de mens volgens Prediker die zich daarvan toevertrouwt aan de bepaling door God.

‘Onbepaalde tijd’

Een bekende maar te betwisten vertaling van ‘olaam is ‘eeu- wigheid’. Dat heeft nogal een filosofische betekenis gekregen. Juister lijkt de vertaling ‘onafzienbare tijd’. En de mogelijke vertaling ‘onbepaalde tijd’ is in verband met de huidige flexibilisering een interessante keus. Daar kennen we immers ook de uitdrukking van een contract voor ‘onbepaalde tijd’. Het tegenovergestelde is het tijdelijke contract, waarbij vooral de werknemer degene is die een bepaling door anderen ondergaat. Het probleem met de huidige flexibilisering is vooral dat het hebben van werk en de hoeveelheid werk voor velen grillig en onzeker is geworden. Voor een toenemend aantal mensen betekent dit dat anderen in sterke mate hun bestaanszekerheid bepalen. Wij mensen hebben er behoefte aan om onze bestaanszekerheid in een zekere mate van onbepaaldheid te kunnen overzien. Velen hunkeren naar rust en duidelijkheid in een contract voor onbepaalde tijd, opdat ze bestaanszekerheid hebben, veel zorgen daarmee van zich af kunnen zetten en daarmee ook in hun werk kunnen opbloeien. ‘Onbepaald’ heeft daarbij vooral de betekenis van niet bepaald door anderen, die sterk vanuit hun economische belang jouw werk bepalen. Op de achtergrond doemt vooral het risico van een financiële logica op, de mammon die als een god de levens van mensen wil bepalen.

Bemoediging

In de woorden uit het Marcusevangelie, het verhaal van de zaaier (Marcus 4,1-9), kun je misschien ook horen dat mensen zelf als het uitgestrooide zaad zijn. De zaaier bepaalt waar ze terechtkomen, maar om te groeien en vrucht te dragen hebben ze vruchtbare grond nodig. De mensen die Jezus toespreekt worden in de vertaling van de Nieuwe Bijbelvertaling aangeduid als een ‘enorme menigte’ (Marcus 4,1). Letterlijk heeft het Griekse woord ochlos ook de betekenis van een ‘ongeordende menigte’, misschien een ‘zootje ongeregeld’? Kan er uit dit zootje iets goeds voortkomen? Zo gelezen heeft de tekst een bemoedigend karakter. Gun mensen vastigheid, goede grond, en ze bloeien op en dragen vrucht. Het vijfde vers van Psalmen 126 past mooi bij deze bemoediging: ‘Zij die in tranen zaaien, zullen oogsten met gejuich.’

Bij Prediker 3:1-13, Psalmen 126 en Marcus 4:1-9

Bovenstaande tekst komt uit het materiaal voor viering en gesprek dat als katern bij Oecumenisch Bulletin 1/2018 van de Raad van Kerken verschijnt. Het materiaal staat in het teken van het thema ‘Flexibilisering van werk’ en is als download te vinden op https://www.raadvankerken.nl/nieuws/2018/01/biddag-dankdag-zondag-van-de-arbeid-2018/

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken