Fragmentatie tegengaan

reactie op Nico Grijzenhout ‘Vitaal gemeente-zijn’

‘Hokjes vakjes, we stoppen iedereen in hokjes vakjes’, zo zongen Elly & Rikkert al vele jaren geleden. Tegenwoordig zouden ze wellicht zingen: ‘Apps en appgroepjes, we stoppen alles en iedereen er in en swipen van het één naar het andere’. Ons leven lijkt zich steeds meer in losse compartimenten af te spelen: werk, gezin, kerk, sport, privé. Ons leven hebben we ingedeeld in keurige hokjes en vakjes, die niet veel met elkaar te maken hoeven te hebben.

We kunnen op een feestje met vrienden gezellig kletsen, terwijl we tegelijk een zakelijk mailtje versturen en swipen naar een appgesprek met de familie. Binnen kerk en theologie baart dit zorgen, onder andere omdat ook God en geloof tot een compartiment worden beperkt en niet langer de dragende kracht van, of de rode draad door iemands leven zijn. De roep om geloof en dagelijks leven, zondag en maandag, met elkaar te verbinden klinkt al veel langer.

Consequenties voor de gemeenteopbouw

Nico Grijzenhout gaat in zijn boek Vitaal gemeente-zijn nog een stap verder. Niet alleen individuele christenen moeten geloof en dagelijks leven weer gaan verbinden. Ook op gemeenschappelijk niveau dient deze fragmentatie tegen gegaan te worden. Zijn boek heb ik gelezen als een pleidooi tot verbinding op het niveau van de gemeente. Welke consequenties heeft het voor de gemeenteopbouw als de gemeente de eenheid van leven gaat weerspiegelen die ze ook voor haar individuele leden wenselijk acht?

Grijzenhout gaat daarbij te rade bij de vroege kerk. Als je het nieuwe testament leest, dan zie je dat het geloof in Christus zich verspreid via natuurlijke verbanden. Huisgezinnen (die veel uitgebreider en complexer waren dan vandaag en waar bijvoorbeeld ook slaven deel van uit maakten) kwamen tot geloof, deelden hun leven met elkaar en vormden zo een gemeenschap. Dagelijks kwamen mensen samen. Ik stel me voor om hun dagelijkse bezigheden uit te voeren én hierbij deelden ze brood, spraken gebeden uit en onderwezen ze elkaar in de weg van Christus.

De kerk al apart hokje

Mooi is het om te zien dat Grijzenhout ervoor waakt om deze eerste gemeente te idealiseren. Uit de brieven van Paulus zijn genoeg misstanden bekend. Ook is het voor hem helder dat je deze gemeentevorm niet klakkeloos kunt kopiëren. Door de kerkgeschiedenis heen heeft de kerk een ontwikkeling doorgemaakt, is zij op een bepaalde manier geïnstitutionaliseerd. En in die traditie zit veel rijkdom, die we recht moeten doen! Maar al lezend kwam wel de gedachte bij me op: hebben we als kerk geen bijdrage geleverd aan de fragmentatie van het leven? We hebben immers de samenkomsten weggehaald uit de huizen en plek gegeven in een speciaal gebouw. We zijn afgestapt van het dagelijks, natuurlijk samenkomen, en hebben het primaat op de zondag gelegd. We hebben het ambt aller gelovigen verwaarloosd door in te zetten op de “bijzondere” ambten en functies. Kortom, we hebben van de kerk een apart hokje gemaakt.

Culturele kloof

Grijzenhout zet me dus aan het denken. Hij schrijft kort en bondig. Daardoor leest zijn boek makkelijk en is het toegankelijk voor een breed publiek. Op één cruciaal punt vind ik hem echter iets te kort door de bocht. Dat vind ik jammer, want het zou zijn betoog sterker maken. Hij doet wat mij betreft geen recht aan de cultuur van het Midden Oosten van de eerste eeuw, noch aan onze huidige westerse cultuur en daardoor ook niet aan de culturele kloof. Als hij bijvoorbeeld schrijft over de maaltijden, dan lijkt het net alsof die kloof er niet is – alle mensen eten immers. De culturele waarde van de maaltijd is echter fundamenteel anders. Sowieso was het huisgezin anders, maar maaltijden waren destijds een veel sterker sociaal gebeuren. Het waren de “netwerkborrels” uit de oudheid.

Ze waren dus een natuurlijke ontmoetingsplek. Niet iets wat de eerste kerk bedacht. Christenen namen er al aan deel en bleven eraan deelnemen. Daarbij deelden ze hun geloof. En in gemeenschap met elkaar voegden ze ook iets toe: het onderwijs, het gebed, het vieren van de maaltijd van de Heer. Op die manier functioneren maaltijden amper meer bij ons. Wellicht dat de buurtbbq of de personeelslunch nog het dichtst in de buurt komt.

God is een god van gemeenschap

Ik vraag me dan ook af: wat zijn de dagelijkse sociale verbanden waarin we elkaar tegenwoordig treffen? En hoe kan het voorbeeld van de vroege kerk ons inspireren om daar gemeente te zijn – om daar dus geloof te delen en eventueel christelijke praktijken toe te voegen? Helaas mis ik hiervoor bij Grijzenhout de culturele analyse, inclusief nieuwe denkrichtingen. Wat mij betreft blijft hij te veel denken in hoe hij nieuwtestamentische elementen toe kan voegen aan het bestaande kerkelijke landschap. Wel dank ik hem voor de aanzet die hij gegeven heeft: het gemeenteleven doordenken vanuit het dagelijkse leven.

Daarbij zit alleen één onderbuikgevoel me dwars: wat nu als onze samenleving dusdanig geïndividualiseerd en gefragmenteerd is, dat er amper meer sociale verbanden zijn die vergelijkbaar zijn met het nieuwtestamentische “huis”? Tegen dit onderbuik gevoel helpt maar één overtuiging: God is een God van gemeenschap en Hij zal door zijn Geest steeds weer wegen vinden om mensen aan Hem en elkaar te verbinden.

Nico Grijzenhout / Vitaal gemeente-zijn / als paperback en e-book