Niet jij leest het woord, maar het woord leest jou

Waarom Lectio Divina?

De reden dat Lectio Divina, als wijze van omgaan met de Schrift, de laatste jaren weer herontdekt is, heeft, denk ik, te maken met een beweging van het hoofd naar het hart en met onze behoefte aan stilte. In een wereld waar meningen over elkaar heen buitelen, de ene theorie (of theologie) ingehaald wordt door de andere, er overal geluid is, missen we steeds vaker stilte. Ook in de christelijke gemeente, waar denken en doen soms op de voorgrond zijn komen te staan, missen we het er alleen-maar-‘zijn’ en de stilte. En die stilte is nu juist de ontstaansgrond van Lectio Divina én vormt tevens de vrucht ervan. Daarom ervaren steeds meer mensen de weldaad van samen stil zijn, met aandacht een tekst lezen.

Dan gaat het er niet in de eerste plaats om dat je kennis opdoet of met je verstand nadenkt over die tekst, alhoewel dat natuurlijk ook gebeurt. De kern zit niet in het begrijpen, maar in het ervaren, in het ontvankelijk worden, je open stellen, je durven laten aanspreken. Het gaat er om dat er iets aan je gebeurt. Daar hoop je op, maar dat kun je natuurlijk niet forceren of afdwingen met deze ‘methode’. Het is de Geest die waait waar zij wil. Die Geest waarvan Jezus heeft gezegd dat waar twee of drie mensen in Zijn Naam samen zijn, Hij in hun midden wil zijn.

Historische wortels

Lectio Divina is een manier van bijbellezen, die een lange traditie kent. Ze is ontstaan in de vroegchristelijke kerken en in kloosters toen men zocht naar de betekenis van de Bijbel voor het persoonlijke leven. Dat is anno 2019 niet anders. Kenmerkend voor deze manier van bijbellezen is dat het er om gaat te lezen met je hart. Letterlijk vertaald betekent Lectio Divina: goddelijke lezing. Dat betekent dat niet ik de regie heb als lezer, maar dat ik bereid ben om het Woord tot mij te laten spreken. Niet ik lees het Woord, maar het Woord leest mij. Dat vraagt om een aantal dingen: om een aandachtige houding, om voorbereiding en verwachting, om stilte, om openheid. En om verlangen om iets op het spoor te komen van wat God mij wil zeggen door de tekst die op dat moment voor mij ligt.

De kartuizer monnik Guigo II heeft in de 12e eeuw vier stappen of fasen van deze manier van lezen beschreven. De eerste stap is de lezing of lectio. In de woorden van Guigo is dit ‘een zorgvuldig en zielsaandachtig raadplegen van de Schriften’. De tweede stap is de overweging of meditatio. Hierbij gaat het om de woorden, waar je aandacht naartoe getrokken is bij de lezing, te ‘proeven en te overwegen’. De derde stap is het gebed of de oratio. Het overwegen van de tekst wordt nu een spreken tot God. De vierde stap is de beschouwing of contemplatio. Je zou dit een gevulde stilte kunnen noemen, het tot rust komen bij God. Aan deze vier stappen kan nog een vijfde stap toegevoegd worden die niet onbelangrijk is: de actie of actio. Uiteindelijk gaat het er niet om mooie gedachten te verzamelen. Het gaat erom dat ons leven open gaat voor God, zodat wij Gods Woord niet alleen overpeinzen maar ook doen.

Wil Derkse zegt over Lectio Divina: ‘Bij de geestelijke lezing wordt een tekst, waarin je iets voedzaams hoopt aan te treffen, heel langzaam gelezen en wel tot iets je raakt. Dan stop je. Wat je geraakt heeft, bekijk je nog eens opnieuw, en rustig associërend overweeg je hoe het kwam dat je geraakt werd, wat dat eigenlijk was, en wat daarop je antwoord zou kunnen zijn. Het is een soort proevend herkauwen van een tekstfragment, totdat je denkt dat je er de voedende sappen wel zo’n beetje uit hebt gehaald – de oude monniken noemden dit ruminatio, het Latijnse woord voor wat koeien met gras doen.’

Ervaringen met Lectio Divina in Wageningen

In de Wageningse kerkelijke gemeente waar ik bij hoor, is Lectio Divina al zo’n 8 jaar een vast onderdeel van het programma Vorming en Toerusting. Zowel in de adventstijd als in de 40-dagentijd komen we met een aantal mensen bij elkaar om samen het bijbelgedeelte te lezen dat centraal staat in de eerstvolgende zondagse viering. De tekst die we lezen heeft te maken met de tijd van het kerkelijk jaar en wordt ons aangereikt door het leesrooster. Zo maken we deel uit van de gemeenschap van de wereldwijde kerk die zich voorbereidt op het komende Kerstfeest en Paasfeest. We doen dat als christenen uit verschillende kerken. We ontmoeten elkaar in een gedeeld verlangen om ons te voeden met het Woord. Dat verbindt!

Praktische vormgeving

We komen bijeen in een rustige ruimte. Er is iemand die de voorbereiding op zich neemt en de avond leidt. Alle aanwezigen hebben een papier voor zich met daarop het bijbelgedeelte en de stappen van de Lectio Divina. Er brandt een kaars, soms staat er een icoon of liggen er stenen op tafel; die verwijzen naar de tijd van het kerkelijk jaar waarin we ons bevinden. Na binnenkomst is er natuurlijk nog van alles wat ons bezig houdt van de uren die achter ons liggen. We beginnen dan ook vaak met muziek en een aandachtsoefening om ‘aanwezig te komen’. Vervolgens wordt de tekst hardop gelezen (lectio). In de stilte die daarop volgt vragen we ons af welk woord of welke zin ons in het bijzonder raakt op dit moment. We spreken dit woord of deze zin hardop uit, een ieder luistert naar elkaar zonder in gesprek te gaan. Vervolgens wordt de tekst opnieuw hardop gelezen. In de stilte die dan volgt overwegen we wat dit woord ons op dit moment in ons leven te zeggen heeft (meditatio). Een ieder is welkom dit uit te spreken. In de stilte die daarop volgt kan een gebedsregel bij ons naar boven komen (oratio). Wie dat wil, spreekt dit gebed hardop uit. We eindigen vervolgens in stilte (contemplatio) en luisteren daarna nog naar muziek. De duur van het geheel is afhankelijk van het aantal deelnemers. Doorgaans duren deze bijeenkomsten ongeveer 1 à 1,5 uur. Het kost oefening om vanuit de stilte te spreken en aandachtig te luisteren zonder te discussiëren, maar het is die oefening meer dan waard. De gemeenschap die ontstaat uit deze ontmoeting met jezelf, de ander en de Ene maakt deze avonden zeer kostbaar!