Menu

Basis

Nog is het nacht

Twee mannen ontmoeten elkaar in de nacht: politiek en religieus zwaargewicht Nikodemus en Jezus, voorstander van radicale ommekeer. Al hebben ze een gedeeld belang, ze begrijpen elkaar niet.

Na de vrijlating van Nelson Mandela uit de gevangenis, bleek dat er al jaren geheime gesprekken gevoerd waren tussen Mandela en de Zuid-Afrikaanse regering. Deze gesprekken gingen over de toekomst van Zuid-Afrika en ieders rol in dit proces − in het verborgene, in de duisternis van de nacht, aan ieders gezichtsveld onttrokken. De nacht is in de geschiedenis van Zuid-Afrika echter niet alleen beeld voor de verborgenheid van die gesprekken, het is ook beeld voor de duisternis waarin het land zich onder het ‘Apartheidsregime’ bevond.

Het volk overwint

In Johannes 3 lezen we dat Nikodemus midden in de nacht naar Jezus toeging. Nikodemus is dé ‘leraar van Israël’; we mogen hem dus rekenen tot een van de invloedrijkste personen. Hij maakt deel uit van de Farizeeën, de partij die de politieke leiding had in het Judea, dus ook het Jeruzalem van die tijd. Een politiek en religieus zwaargewicht gaat in de nacht op bezoek bij een opstandeling, iemand die voorstander is van radicale ommekeer, de voorman van een messiaanse beweging. Waar moet het gesprek over gaan? Zijn naam is interessant: Nikodemus betekent ‘het volk overwint’. Kennelijk zit diep in de man verscholen een verlangen, een visioen naar een ander leven, een andere toekomst dan gebukt onder het Romeinse juk. Dat visioen deelt hij met Jezus.

Van buitenaf of van binnenuit?

Twee mensen, met verschillende visies en posities, maar met een gedeeld belang (de overwinning, oftewel de bevrijding van het volk) ontmoeten elkaar in de nacht. Als een coalitievorming die het daglicht nog niet aankan. Hoe verschillend hun visies zijn, blijkt onmiddellijk uit het nachtelijk gesprek. Nikodemus verwacht een teken, Jezus zegt dat de mens zelf een omvormingsproces moet ondergaan. Je zou kunnen zeggen dat Nikodemus de bevrijding van buitenaf verwacht en hij is er van overtuigd geraakt dat Jezus deze tekenen kan verrichten. Die overtuiging is begrijpelijk, want in het tweede hoofdstuk van Johannes lezen we dat er onder het volk groot vertrouwen is in Jezus vanwege de tekenen die hij heeft gedaan. Maar Jezus maakt onmiddellijk korte metten met deze verwachting en laat hem weten dat het niet een kwestie is van wachten op een teken, maar van ‘opnieuw’ geboren worden. De bevrijding komt dus niet van buitenaf, maar van binnenuit.

Opnieuw

Wie niet opnieuw geboren wordt, zal niet in staat zijn het koningschap van God te zien. De mens zelf moet omgevormd worden en die ‘hergeboorte’ kan alleen door de werking van Gods geestkracht in je leven toe te laten. Dat is de betekenis van ‘opnieuw’, in sommige vertalingen ook wel ‘van bovenaf’ genoemd. De weg van de Messias is een weg van de omvormende geestkracht die jou als mens maakt tot instrument van bevrijding. Het teken komt niet van buiten, maar jij bent dan zélf teken van de toekomst waarop je hoopt. Nikodemus raakt door dit antwoord in totale verwarring. Het roept in hem beelden op van de feitelijke geboorte van een kind uit de schoot van de moeder. Jezus heeft het echter over een andere geboorte en de twee lijken langs elkaar heen te praten.

Wij-zij

Nikodemus raakt op de achtergrond en wat volgt is een lange monoloog van Jezus. Je zou kunnen zeggen dat Jezus met zijn redenering een nog onontdekte, nog verborgen, donkere plek raakt. Nikodemus tast nog in het duister over wat er allemaal gezegd wordt. Ondanks het gedeelde ideaal, lopen de visies kennelijk zo uiteen dat het gesprek in duisternis blijft gehuld. Dat wordt ook duidelijk wanneer in de tekst een wij-zij tegenstelling wordt geschapen: ‘WIJ weten waarover we spreken en WIJ getuigen van wat we hebben gezien, maar ons getuigenis nemen JULLIE niet aan.’

Mandela kwam na lange onderhandelingen vrij, er werd een gezamenlijke weg gevonden. Zo ver is het in het in het evangelie van Johannes nog lang niet. Het verhaal is nog maar net begonnen en er zullen nog vele inhoudelijke botsingen volgen. ‘De morgen komt, maar nog is het nacht’ (H. Oosterhuis)

De ontmoeting van Nikodemus met Jezus staat beschreven in Johannes 2:23-3:21.

Franck Ploum is voorganger van de oecumenische Ekklesia Breda en het bijbehorende bijbels leerhuis Zinsverband.

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken