Genoeg om te leven

Acht miljard. Een acht met negen nullen. Dat is het aantal mensen dat op dit moment op planeet aarde woont. Acht miljard door God geschapen mensen, die Hij allemaal evenveel liefheeft. Met elk hun door God gegeven verlangens naar een goed leven, een leven ten volle. Het zijn deze mensen en tientallen miljarden andere schepsels waarmee wij het leven mogen delen.

Dergelijke aantallen zijn gelijktijdig nietszeggend en veelzeggend. Als we het hebben over tientallen miljarden schepsels waarmee we het leven mogen delen, dan ontstijgt dit aantal ons begripsvermogen. Het is een duizelingwekkend aantal. Tegelijkertijd laat de omvang van het aantal mensen zien, hoe urgent en nodig het is om goed na te denken over de vraag hoe we het leven op aarde met elkaar kunnen delen. Verrassend genoeg raakt het grote, mondiale verhaal sterk aan ons eigen, lokale leven.

Rozen

Zonder dat we het vaak in de gaten hebben is de ander, die ver weg lijkt, toch heel dichtbij. Stel je koopt een bos rozen voor je geliefde. Je geeft vorm en uiting aan je liefde voor de ander en de roos is bij uitstek het symbool om dit te communiceren. Diezelfde roos die je aan je geliefde geeft, is geplukt door een Ethiopiër 6000 kilometer verderop.

Kijken we naar het productieproces dan is van liefde weinig terug te zien. In een gigantische kas van 500 hectare in Ethiopië werken tienduizend vrouwen en mannen om dagelijks 3,5 miljoen rozen te plukken voor de Europese markt. Het bedrijf is in eigendom van Nederlanders, die volgens Quote een geschat vermogen hebben van € 200 miljoen. De Ethiopiërs verdienen zo’n € 1,50 per dag. Gezamenlijk verdienen ze minder dan de veertig Nederlandse werknemers van het bedrijf. Dat wil zeggen: als ze werken. Bij ziekte en verlof worden ze niet doorbetaald. Helaas is de kans op ziekte erg groot. De rozenplukkers worden namelijk blootgesteld aan schadelijke gewasbeschermingsmiddelen. Er zijn wel beschermende pakken, maar het is veel te warm om die te dragen. Ze zouden er hitteletsel van oplopen.

En niet alleen de rozenplukkers worden blootgesteld aan de schadelijk stoffen. Dit geldt ook voor andere mensen in het dorp. De gewasbeschermingsmiddelen komen namelijk via afvalwater in het Ziway-meer terecht. Een gigantisch meer, waarvan men de vissen eet, waaruit men drinkt en waarin men zich wast. De pesticiden uit de kas komen via het afvalwater in de vis en vervolgens bij de mensen binnen. Het gevolg is een toename van het aantal ziektes, geboorteafwijkingen en miskramen. Daarnaast daalt het waterpeil van dit belangrijke meer rap. Elke dag wordt 5,5 olympisch zwembad aan water opgepompt om de rozen te irrigeren. De rozen zijn Fairtrade gecertificeerd.

Bovenstaande casus is dezelfde waaromheen het verhaal in ons boek Hoe handel ik eerlijk draait. Rondom deze casus behandelt het boek vragen als: wie is onze naaste en hoe kunnen we rechtvaardig met onze naaste en de schepping omgaan?

De naaste

Het thema van de naaste, is een thema dat dwars door de Bijbel heen snijdt. Het begint al gelijk in Genesis als God zegt, dat het niet goed is voor de mens om alleen te zijn en wanneer God aan Kaïn vraagt waar zijn broer is. De Bijbel kent vervolgens een grote rijkdom aan verhalen, geboden en verboden waarin het aankomt op de omgang met onze naasten. De bijbelse visie is daarbij vooruitstrevend door veel nadruk te leggen op vreemdelingen, onderdrukten, wezen, weduwen en armen en ook hen als naaste te zien en te behandelen. Sterker nog, keer op keer wordt het volk Israël eraan herinnerd hoe zij zelf als vreemdelingen en verdrukten leefden. Alsof de Bijbel wil zeggen, dat we in tijden van voorspoed niet blind mogen worden voor het leed van de ander, omdat ons dat ook zelf kan treffen.

Ook in Jezus’ tijd zien we dat het vraagstuk van de naaste actueel is. Het joodse volk wordt al duizenden jaren herinnerd aan de schoonheid, het goede en het belang van het omzien naar elkaar, maar toch blijft de mens puzzelen met het vraagstuk van wat het betekent om er te zijn voor de naaste. Er zijn bekende woorden van Jezus, zoals de uitnodiging om onze naaste lief te hebben als onszelf. Of denk aan zijn onderwijzing waarin Hij uitlegt dat alles wat we voor de kwetsbare, uitgesloten mensen doen, de naakten, de gevangenen, de hongerigen en dorstigen, we voor Hem doen (Mat.25).

Maar er is ook een andere passage waarin die typische eigenschap van Jezus naar voren komt, dat hij een ogenschijnlijk logische vraag van een oprecht geïnteresseerde volgeling compleet weet om te draaien. Daarmee weet Hij met slechts enkele woorden ons perspectief te veranderen. We denken hierbij aan het verhaal van de barmhartige Samaritaan.

Een wetgeleerde vraagt aan Jezus wie zijn naaste is. Met andere woorden: voor wie moet ik er zijn en voor wie niet? Wie moet ik liefhebben, wie mag ik negeren? Vervolgens vertelt Jezus het verhaal van de barmhartige Samaritaan (Luc.10). Een man ligt hulpbehoevend langs de weg. Maar Jezus stelt niet de vraag of deze onreine man de naaste is. In plaats daarvan benoemt hij drie passanten en draait het verhaal om, naar de vraag wie van hem de naaste geworden is. Jezus laat hiermee zien dat het niet gaat om de vraag wie je naaste is. Het gaat daarentegen om wie zich als naaste gedraagt. De vraag is niet: wie is je naaste, maar wie is de naaste. Heb je naaste lief wordt daarmee eigenlijk veranderd in ‘wees een naaste en heb lief.’

De naaste zijn

De naaste zijn, lijkt een schier onmogelijke opdracht. Er zijn zoveel mensen en er is zoveel leed. We kunnen er onmogelijk allemaal voor elkaar zijn. Zeker als ook de rozenplukker ver weg onze naaste is. Toch krijgen we die uitnodiging mee. We moeten gewoon beginnen en onophoudelijk doorgaan. De naaste zijn betekent verantwoordelijkheid nemen. Hierin zit het woord ‘antwoord’. Oftewel, het betekent antwoord geven op datgene wat je tegenkomt.

Er zijn grote vraagstukken, dichtbij en mondiaal, die wachten op een antwoord van ons als individuen en als kerkgemeenschappen. Veel van de huidige problemen zijn het resultaat van een cultuur en economie gericht op het winnen van het leven. Bij het leven winnen draait het erom de rijkdommen van de aarde jouw kant op te kanaliseren. Als je daar heel goed in bent, heb je veel hout, zand en klei voor een groot huis, veel staal, kunststof en zeldzame aardmetalen voor je auto en elektronica en veel katoen voor je kleding.

Maar alles wat de één gebruikt, kan de ander niet meer gebruiken. En daar gaat het wringen. We zagen dit bijvoorbeeld gebeuren in het Koninkrijk Juda nadat Israël uiteen was gevallen in een Noordelijk en Zuidelijk rijk. Door nieuwe economische structuren, waarbij de wetten in de Thora werden genegeerd, ontstond er enerzijds een grote groep landloze dagloners, die leefde in armoede en ziekte, en anderzijds een kleine elite, die leefde in materiële overvloed. Tegen hen zei Jesaja (5:8): ‘Wee degenen die zich huis na huis toe-eigenen, die akker na akker samenvoegen.’ Voor een verdieping op deze tekst verwijzen we graag naar ons boek Hoe handel ik eerlijk.

Voor nu willen we de parallel trekken met vandaag. Vandaag de dag is er bij de huidige omvang van de wereldbevolking circa 1 hectare vruchtbaar land waarvan we kunnen leven. In Nederland gebruiken we alleen al voor onze materialen 6 hectaren. Dat is nog exclusief land om de uitstoot van broeikasgassen te compenseren. Als wij meer dan 1 hectare gebruiken, moet een ander het dus door ons noodgedwongen met minder doen. En dat gaat ten koste van de leefbaarheid van de schepping. Tevens werken mensen in niet-Westerse landen een factor 17 meer voor ons, dan andersom. In de regel onder slechte tot zeer slechte omstandigheden. Per Nederlands huishouden werken er twee mensen in niet-Westerse landen ten dienste van de Nederlandse economie. Ook vandaag de dag voegen we land aan land toe en eigenen we huishouden na huishouden toe.

Het bijbels alternatief

De Bijbel leert ons een alternatief op het leven winnen. Dat is het alternatief van het leven delen. Dit gebeurt onder het mom dat de aarde van God is en de opbrengsten voor iedereen. Ieder schepsel is voor God gelijkwaardig. Ieder schepsel verlangt naar een leven ten volle. Als wij Gods giften delen, dan is er genoeg voor iedereen. En ja, je kunt in Nederland heel goed van 1 hectare leven. Dat is genoeg. Sterker nog, je kwaliteit van leven gaat er op vooruit. In een dergelijk leven koop je spullen die je nodig hebt, die rechtvaardig tot stand zijn gekomen, lang meegaan en die je kunt delen. Je krijgt daar veel voor terug. Bovenstaand model vat dit samen.

Het mooie is, wanneer we gaan leven van genoeg dan is niet alleen onze ecologische en sociale voetafdruk positief, het helpt ook de lokale gemeenschap. Wanneer gemeenteleden hun spullen delen met mensen die zich die niet kunnen veroorloven, dan krijgen ook de armere gemeenteleden daar toegang toe. Denk aan het delen van gereedschap, speelgoed en boeken. Zowel lokaal als mondiaal zien we daar vervolgens de vruchten van.

Zo kunnen we in vreugde de naaste zijn voor de één ver weg die onze kleding maakt en de ander dichtbij met wie we een lokale kerkgemeenschap vormen. Vanuit de stichting Genoeg om te Leven ondersteunen we individuen en gemeenschappen op verschillende manieren om het leven te delen. Voor meer informatie ga naar www.genoegomteleven.nl