Menu

Basis

God en de goden

Het barst van de goden in de bijbel. Maar er staat ook: ‘God, de Eeuwige is één’. Hoe zit dat?

Ik herinner het mij als de dag van gisteren: we kregen huisbezoek van een ouderling, na een verhuizing naar het platteland. Dat was in de kerk afgekondigd, alsof wij geen agenda hadden. Mijn zus en ik hadden gesmeekt er niet bij te hoeven zijn. Onze ouders waren onverbiddelijk: ‘Je krijgt er niets van, je bent erbij.’ Mijn zus en ik besloten niet af te wachten en waren belust op wraak. We zochten allerlei moeilijke teksten op. Psalm 138:1: ‘In de tegenwoordigheid der goden zal ik U psalmzingen.’

En die andere tekst: ‘God, de eeuwige is één.’ Na wat heen-en weer gepraat zeiden we: ‘ Broeder X, we hebben een probleem, mogen we dat hier bespreken?’ De man was opgelucht dat er een vraag kwam. ‘We geloven in de kerk toch zeker dat er maar één God is, of niet?’ Broeder X bevestigde het van ganser harte. Toen viel de bijl: ‘Wie zijn dan die andere goden in Psalm 138? Terwijl er in Deuteronomium 6 staat dat er maar één God is, of zijn er toch veel meer goden?’

Beeld: Baal_Ugarit_Louvre_Parijs_foto_Jastrow_wikimedia_org

Een wereld van machten en geesten

Broeder X begon aan een kansloos gevecht. Uiteindelijk redden mijn ouders hem door ons naar onze kamers te sturen. Het is me ook zo lang bijgebleven omdat er een interessante uitdaging in ligt. Hoe zit dat met God en de goden?

Er zijn heel veel bijbelteksten die over goden spreken, ook al zie je dat in de vertaling niet altijd terug. In Exodus 21:6 staat bijvoorbeeld dat een baas een slaaf naar de goden zal brengen. In de nieuwste vertaling, de NBV21, staat: ‘…hij zal hem naar het heiligdom brengen.’ Dat is stellig de betekenis. Ik geef het alleen maar aan om te laten zien dat op allerlei plekken van goden sprake is. Israël wordt er aan alle kanten voor gewaarschuwd.

Dat is de kern van de bijbelse theologie. Alles draait om de manier waarop Israël met die andere goden bezig is.

Je kunt dan ook niet zeggen dat de Bijbel monotheïstisch is, in onze betekenis van het woord. De (gloednieuwe) Van Dale heeft bij monotheïsme: ‘Het geloof in, c.q. de verering van één god.’ Dat geldt in de Bijbel niet. De bijbelse mens leefde in een wereld van machten, krachten, geesten, noem maar op. Het waren geen voorlopers van de protestanten.

Ze hielden voor de zekerheid allerlei goden aan. Ze brachten offertjes en hadden thuis allerlei vruchtbaarheidsbeeldjes. Daarmee liggen musea inmiddels vol.

Beeld: Edomite_godin,_Qitmit._Israel_Museum,_Jeruzalem_foto_Chamberi_Wikimedia-org_ByCC30

De unieke en het lachertje

En God, de Eeuwige dan? Ja, dat is duidelijk een ander geluid. De centrale belijdenis van Israël is het zogeheten ‘Sjema jisrael’, ‘Hoor Israël.’ Dat zijn de beginwoorden. De openingszin luidt: ‘Hoor Israël, de Eeuwige is onze God, de Eeuwige is één’ (Deuteronomium 6: 4). Wat betekent dat ‘één’? Ik zou het vertalen met ‘de Unieke’. Het barst van de goden in de Bijbel, maar er is er maar één die met kop en schouders boven dit maaiveld uitsteekt. Als je het boek Job leest, zie je dat het verhaal opent met een hele vergadering van goden. Maar de Eeuwige is de voorzitter en Hij maakt de dienst uit.

Wat maakt de Eeuwige dan zo uniek? Welnu, al die goden hebben maar één doel: ze dienen de vruchtbaarheid. Alles wat stoer en sterk en vruchtbaar is, kan bij deze goden, deze ‘baäls’ zoals ze genoemd worden, terecht. Als je niet bij die club hoort, doe je in de wereld niet mee. Het is niet helemaal onbegrijpelijk: ze moesten zien te overleven.

Beeld: Syrisch-votiefbeeld-van-Anat_The_Walters_Art_Museum_Baltimore_By-nc-sa-30

Israëls God is uniek: die gaat op weg met een oud, onvruchtbaar stel, Abraham en Sara. Uit die onvruchtbaarheid wordt een kind geboren, dat Isaäk wordt genoemd.

‘Lachertje’ betekent dat. Maar hij is wel het begin van een heel volk. Een kansloos gevecht met het overmachtige Egypte eindigt voor de Egyptenaren in de Rode Zee, die je nu beter Dode Zee zou kunnen noemen. Enzovoort.

En die goden? Gewoon laten zitten. Die doen geen kwaad.

Die worden pas wakker als jij er wat mee doet.

Piet van Midden is docent Hebreeuws bij LUCE/Centrum voor religieuze communicatie van de Tilburg School of Catholic Theology. LUCE biedt o.a. een cursus Bijbels Hebreeuws Online.

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken