Goddelijke melk

De beeltenis van de virgo lactans, de zogende maagd, is een populair thema in de middeleeuwen. Soms ligt de nadruk op de menselijkheid van God, soms op de tedere relatie tussen Maria en haar zoon. Maar van tederheid of menselijkheid is in dit altaardrieluik niets te bespeuren. Het kind drinkt niet eens. De statige madonna in haar met sterren bezaaide mantel herkennen we als de maagd uit het bijbelboek Openbaring. Ze biedt haar moedermelk aan de gelovige zielen onder haar voeten die zich uitstrekken om een straaltje melk op te vangen, net als kinderen tijdens de intocht van Sinterklaas hun handen uitstrekken naar rondgestrooide pepernoten.

Voedsel voor gelovigen

Er is een beeltenis van Jezus aan het kruis terwijl bloed uit zijn zijde stroomt. Jozef van Arimatea houdt een kelk vast om dit kostbaar bloed op te vangen. Het is een afbeelding van de eucharistie (het Avondmaal): Jezus verlost de mensheid met zijn bloed. Als een spiegelbeeld is dit beeld waarin Maria de mensen voedt met haar melk. Geeft Maria hier ons te drinken? Kan Maria dan de mensen verlossen?

In de twaalfde eeuw schreef Bernardus van Clairvaux zijn preken over het Hooglied. Hij duidde de bruid van het Hooglied als de Kerk of als de ziel, die bruid van Christus is. Maria is als eerste gelovige deze ziel bij uitstek. Als zo Maria een beeld voor de Kerk is, dan is haar melk een symbool voor het voedsel dat de Kerk te bieden heeft. Zoals Jezus door zijn bloed mensen opnieuw geboren laat worden (de wond in zijn zijde heeft vaak de vorm van een vulva, een geboortekanaal), zo schenkt Maria, de reine die niet bloeden kan, haar witte bloed als eucharistisch voedsel voor beginnende gelovigen, zoals Paulus al zei.

Tedere dans

De Kerk kreeg steeds meer moeite met die blote borsten van Maria, want vond die erotiek ongepast voor de heilige maagd. Vanaf de zeventiende eeuw werd de verbeelding van de maagd die de borst geeft geleidelijk minder populair. Maar vandaag is Maria lactans nog steeds een beeld voor de tedere dans van moeder en kind die elkaar voeden, elkaar leven geven. Of voor de scheppende, leven gevende en helende voedingskracht van de vrouw.