Over zorgen om klimaatverandering en milieuvervuiling wordt vandaag de dag veel gesproken. Tegelijk zijn de problemen zo groot dat ze ons dreigen te verlammen. Toch, heel dichtbij en eigenlijk vrij eenvoudig kunnen we al heel wat doen. Uit liefde voor de medeschepselen, voor de Aarde en voor God.

In september 2021 riepen drie religieuze wereldleiders – paus Franciscus (Rooms-katholieke kerk), patriarch Bartholomeus (Orthodoxe kerk) en aartsbisschop Welby (Anglicaanse kerk) – gelovigen op om actief deel te nemen aan het publieke debat over duurzaamheid: ‘We roepen iedereen op, ongeacht hun geloof of wereldbeeld, om te luisteren naar de roep van de aarde en van mensen die arm zijn, om hun gedrag te onderzoeken en om zinvolle offers te brengen ter wille van de aarde die God ons heeft gegeven.

Vanuit liefde

Het is alweer bijna tien jaar geleden, dat ik begonnen ben met Groen Geloven. Een aanleiding daarvoor was dat ik aandacht voor duurzaamheid in de kerk miste. Er werd gesproken over ‘zorg voor de schepping’, maar nauwelijks een relatie gelegd met duurzaam dóen. Daarom ben ik blij met bovenstaande oproep. Die klinkt wel wat zwaar, vind ik, met ‘het brengen van zinvolle offers’. Het sluit echter wel aan bij het idee dat veel mensen van duurzaamheid hebben. Ze ervaren het als een zware opgave. Het is iets dat móet, om een catastrofe als klimaatverandering te voorkomen. Het is ook moeilijk en duur, denken ze.

Van alles mag opeens niet meer, zoals vliegen voor je vakantie of vlees eten. Je moet je auto vervangen voor een elektrische en je dak volleggen met zonnepanelen. Ik begrijp dat mensen dit als offers ervaren. Het hoeft echter niet zo te zijn. Want duurzaam leven is geen zware opgave als je dit vanuit liefde doet. Uit liefde voor je medemens, voor alle medeschepselen, voor de Aarde en voor God. Als je het vanuit liefde doet, zal het vreugde geven. Dat is de boodschap die de encycliek Laudato si’ uitdraagt.

Laudato si’

Een encycliek is van oudsher een rondzendbrief van de paus aan de bisschoppen over een maatschappelijk relevant onderwerp. Paus Franciscus heeft de encycliek Laudato si’ niet gericht aan de bisschoppen, maar aan iedereen die deze planeet bewoont, dus ook aan u en aan mij. Het onderwerp van deze encycliek is, u raadt het al, de zorg om en voor ons gemeenschappelijke huis, de Aarde.

Consumentisme

Dat huis is nu een bouwval aan het worden. De Aarde warmt op, de biodiversiteit neemt af, de vervuiling van bodem, water en lucht nemen toe, en de grondstoffen raken uitgeput. Het pijnlijke is dat vooral de arme en de kwetsbare mensen de prijs betalen voor de gevolgen van klimaatverandering, terwijl ze er het minst aan hebben bijgedragen. Ik heb ervaren dat dit voor veel mensen een eyeopener is. We leven nu in een tijd en een cultuur waarin het individualisme hoogtij viert. Ons bestaan draait vooral om de vraag hoe wij al onze materiële behoeften kunnen bevredigen. Dat wordt aangewakkerd door de reclame en de economie vraagt erom. Dit is gericht op oneindige economische groei. Dat betekent dat we steeds meer moeten produceren, kopen en consumeren.

Daar zijn steeds meer grondstoffen voor nodig. Het veroorzaakt steeds meer vervuiling en uitstoot van broeikasgassen. Ieder weldenkend mens kan snappen, dat dat niet houdbaar is. Grondstoffen raken domweg op. En van de vervuiling wordt uiteindelijk alles en iedereen ziek.

Ecologische bekering

Hoe gaan we dit ‘oplossen’? Gaat de techniek dat doen? Hier in Europa, maar ook in Amerika en opkomende economieën in Azië, is het geloof en vertrouwen in de technologie groot. We zetten er hoog op in, zodat we, hopen we, kunnen blijven doen wat we altijd al deden, maar dan een beetje aangepast. Het ‘klimaatprobleem’ gaan we echter niet oplossen met zonnepanelen, windmolens en elektrische auto’s. Dat zijn slechts deeloplossingen die alleen de symptomen bestrijden. Bovendien hebben ze ook negatieve gevolgen, zoals de vervuilende winning van (schaarse) metalen als lithium voor accu’s.

Wat we nodig hebben is een andere economie, een circulaire economie bijvoorbeeld. Dat vraagt van ons een andere manier van denken, een andere mentaliteit. In Laudato si’ roept de paus ons op tot een ecologische bekering. Wat erop neer komt dat we in ons doen en laten veel meer rekening moeten houden met elkaar, met al onze andere medeschepselen en de aarde.

Universele broederschap

Hier wil ik graag nog iets zeggen over de naam van de encycliek. Laudato si’ betekent ‘geprezen zijt Gij’. Het verwijst direct naar het beroemde Zonnelied van Franciscus van Assisi, dat hij aan het eind van zijn leven schreef. In het Zonnelied looft heel de schepping de Heer en spreekt Franciscus van broeder zon en broeder vuur, van zuster maan en zuster water, van moeder aarde.

Dat idee van een universele broederschap, die de mensheid overstijgt, neemt paus Franciscus over. Wees je ervan bewust, zegt hij, dat je leeft in een universele broeder- en zusterschap, in een wereld waar alles met alles samenhangt. Wees daarom minder ik-gericht, maar richt je op verbondenheid en gerechtigheid. Keer de wegwerpcultuur de rug toe, en leef vanuit een zekere soberheid en nederigheid.

Verwondering en dankbaarheid

Hoe kunnen we dat in ons dagelijks leven vormgeven? Dat begint bij een open houding van verwondering voor de natuur, voor de schoonheid van de schepping. Dat we de natuur als plaats van Gods aanwezigheid mogen ervaren. En dat we dankbaar kunnen zijn voor het wonder dat wij deel mogen zijn van die schepping.

Ik ben heel blij dat mijn ouders ons als kinderen veel mee naar buiten hebben genomen en ons van alles hebben laten zien. Heeft u wel eens een korstmos bekeken met een loep? Ik kan u vertellen, er gaat een nieuwe wereld voor je open. Is het niet een wonder dat een rups zich verpopt tot een vlinder? Sinds ik weet dat in die pop alleen maar snot zit, is dat wonder nog veel groter geworden, gelijk aan een mysterie. Op deze manier kijken en luisteren naar de schepping geeft vreugde en leven in de liefde van God.

Samen beleven

Het is heel inspirerend om samen naar buiten te gaan. Ik heb mooie ervaringen met wandelingen rondom het Zonnelied, het scheppingsverhaal, of het evolutieverhaal. Een wandeling biedt de mogelijkheid om met elkaar in gesprek te gaan over verwondering en dankbaarheid. In zo’n wandeling komen het fysieke en het spirituele samen. Het buiten zijn voegt echt wat toe aan de beleving van verbondenheid met heel de schepping.

Fietsen kan natuurlijk ook. Met onze geloofsgemeenschap hebben we eens een fietstocht gemaakt langs boerderijen rondom het dorp. Bij de één kochten we aardappels en vlees, bij een ander kaas en zuivel en bij een pluktuin oogstten we eigen boontjes en bloemen. In de middag werd daarmee, door deels een ander groepje, gekookt. ’s Avonds aten we met een grotere groep. Toen schoven ook de mensen aan die overdag moesten werken.

Tijdens de maaltijd hebben de fietsers verteld waarom we wat waar hadden gekocht. Een bewuste keus voor biologisch vlees, (er was ook een vegetarisch alternatief). De zuivel was niet bio, maar we wilden ook die lokale boerderij steunen. Hierdoor ontstonden er aan tafel gesprekken over wat je rondom voedsel van waarde vindt, en waarom je welke keuzes maakt. De combinatie van fietsen, inkopen, koken en samen eten maakte het een bijzondere dag, waar nog lang over gesproken werd.

Eenvoudig leven maakt je rijk

Zoals ik aan het begin van dit artikel al schreef, is een duurzaam of eenvoudig leven geen zware opgave als je dit vanuit liefde doet. Duurzaamheid is veel meer dan zonnepanelen en elektrische auto’s. Voor mensen met een smalle beurs zijn die vaak een brug te ver.

Er zijn genoeg dingen die je kunt doen, en die geen geld of weinig geld kosten of zelfs geld besparen. Een dikkere trui in plaats van de verwarming een graadje hoger, minder vlees eten, meer fietsen en minder auto rijden, geen voedsel weggooien, lokale en biologische producten gebruiken, spullen langer gebruiken, tweedehands spullen en kleding kopen, dingen lenen of ruilen met elkaar, minder vaak douchen, kleding minder vaak wassen, minder plastic gebruiken, enzovoort.

Paus Franciscus schrijft hierover: ‘Het is zeer nobel de taak op zich te nemen om zorg te hebben voor de schepping in kleine dagelijkse handelingen en het is schitterend wanneer de opvoeding leidt tot een nieuwe levensstijl.’

Genieten

Eén van de vragen die mij voor het schrijven van dit artikel werd gesteld, was ‘hoe zorg je dat je het volhoudt?’ Mijn antwoord: doe het vanuit liefde en het zal vreugde geven. Wij hebben geen auto en fietsen bijna alles. Wij kopen onze groente en zuivel bij een biologische boerderij net buiten het dorp. Fietsend hoor ik het zingen van de vogels, zie het eerste speenkruid in de slootkant en word heel soms verrast door een ijsvogeltje. In de auto mis je dat allemaal. We hebben de laatste jaren ook heel veel lekkere vegetarische gerechten ontdekt, omdat we steeds minder vlees zijn gaan eten. Minder vlees eten heeft dus geleid tot een gevarieerder menu. Een mooi voorbeeld van de wijze les ‘minder is meer’. Je hoeft niet alles in één keer aan te pakken. Doe het in kleine stapjes. Kies ergens voor en maak dat het nieuwe normaal.

Zingeving en waardigheid

Duurzaamheid gaat om het ontdekken van wat je echt van waarde vindt en dat je dat beschermt. Dat geeft ons leven zin en maakt het de moeite waard. Graag wil ik besluiten met woorden van Paus Franciscus uit Laudato si’: ‘Men moet niet denken dat deze inspanningen de wereld niet zullen veranderen. Ze hebben een positief effect op de samenleving, vaak buiten ons weten om. Dit effect brengt steeds meer vruchten voort en verspreidt, vaak ongezien, steeds meer goedheid. Bovendien brengt dit gedrag ons het gevoel van eigenwaarde terug, brengt het ons tot een grotere levensdiepgang, laat het ons toe te ervaren dat het de moeite waard is op deze wereld rond te lopen.’