Menu

Basis

Hemels feest

In deze rubriek komen (chassidisch) joodse parabels en wijsheden, sprookjes en legenden aan de orde die vaak bijzondere levenslessen bevatten. Goochem is een leenwoord uit het Jiddisch: slim, geslepen. Verwant aan de Hebreeuwse woorden chacham (wijs mens) en chochmah (wijsheid).
Logo rubriek Goochem
(bn.; -er, -st) (inform.) ‘slim, gewiekst’: een goocheme kerel. Ontleend aan Jidd. < Hebr. hāhām ('wijs')

Rabbi Izaäk Taub van Kalov staat wijd en zijd bekend als een van de grootste rabbijnen van Hongarije. Op een dag stuurt de rabbi van Vizhnitz drie van zijn leerlingen naar Kalov om bij rabbi Izaäk het Pesachfeest mee te maken. Na een dagenlange reis komen de mannen eindelijk aan bij het huis van de rebbe en ze treffen hem aan op zijn woonerf. De rabbi is daar hout aan het hakken en heet de drie chassidiem hartelijk welkom. ‘Willen jullie de Seidermaaltijd bij mij thuis meevieren?!’ ‘Heel graag. Hoe kunnen we u daarvoor bedanken?’ ‘Door deze houtblokken bij mijn straatarme buren af te leveren.’ Als de mannen hun taak volbracht hebben, gaan ze terug naar rabbi Izaäk, vol verwachting over wat komen gaat. Deze Pesach móet wel bijzonder worden, anders had hun rebbe hen niet zo ver laten reizen. ’s Avonds bij de Seidermaaltijd schuiven niet alleen de drie chassidiem uit Vizhnitz aan, maar ook twee Hongaarse jongeren, een man en een vrouw. Ze spreken geen Jiddisch, slechts Hongaars. De twee jongeren wachten niet met drinken totdat de rebbe een zegen over de wijn heeft uitgesproken. En ze kijken verbaasd bij elk volgende gang van Seider, bij ieder gebed en ritueel. ‘Het zijn duidelijk geen Joden’, fluisteren de drie andere gasten tegen elkaar. ‘Wat doen ze hier?’ Dan pakt rabbi Izaäk de hand van de twee Hongaarse jongeren en danst met hen rond de tafel. ‘Wat bezielt de rabbi toch? Waarom heeft hij geen oog voor ons, zijn geloofsgenoten!’ Na afloop van de dans richt de rebbe zich tot de drie mannen. ‘Vinden jullie het geen prachtig stel, die twee? Wat denken jullie, moeten we ze laten trouwen of niet?’

‘Jullie hebben alleen gekeken naar het voor de hand liggende…’

De Vizhnitzer chassidiem zijn met stomheid geslagen. Ze zijn toch niet helemaal naar Kalov gekomen om hun zegen uit te spreken over een niet-joods huwelijk? ‘Dat is onze zaak niet!’, zeggen ze in koor. Rabbi Izaäk is geschokt door dit botte antwoord, valt neer in zijn stoel en zwijgt de rest van de avond. De Hongaarse bezoekers vertrekken zonder nog één woord te zeggen.

Commentaar

In dit verhaal vallen me drie dingen op. Ten eerste: een rabbijn stuurt een paar leerlingen op pad zonder duidelijke reden. We lezen alleen dat ze naar een andere stad moeten reizen, ruim zevenhonderd kilometer verderop en daar ‘iets’ zullen leren. Dat is nogal geheimzinnig, maar de mannen gaan op pad zonder vragen te stellen. Ze treffen daar geen studerende rabbijn aan, maar een houthakkende. Daar zal al een eerste vooroordeel sneuvelen. Tenminste, als het goed is.

Het tweede dat opvalt is dat deze rebbe gastvrij is voor allerlei vreemdelingen, ook van niet-joodse huize. Religieuze, culturele of etnische vooroordelen bestaan blijkbaar niet voor hem. Opmerkelijk, want joden en niet-joden leefden doorgaans in hun eigen gemeenschappen en vooral ook tijdens religieuze feesten. Rabbi Izaäk deelt in de vreugde van een jong, Hongaars stelletje en ziet graag dat ze trouwen. Het uitvoeren van de rituelen doet even niet ter zake, scheidslijnen worden doorbroken.

Na afloop van Pesach reizen de drie mannen meteen terug naar Vizhnitz en beklagen zich bij hun rebbe over het merkwaardige verloop van het feest in Kalov. ‘Zonde van die lange reis, rabbi!’ ‘Jullie zijn een stelletje dwazen’, reageert de Vizhnitzer rebbe. ‘Jullie hebben alleen gekeken naar het voor de hand liggende.

Er kan alleen feest in de hemel zijn, als er plek is voor iedereen!

Wanneer jullie beter hadden opgelet, had je ontdekt dat die Hongaarse gasten in werkelijkheid twee aartsengelen waren. Als jullie toestemming hadden gegeven voor hun bruiloft, was er feest geweest in de hemel en op aarde. Het herstel van deze wereld zou een stap dichterbij zijn gekomen.’

En dan het derde, meest verrassende element: de twee niet-joodse figuren in het huis van de Kalover rebbe waren incognito aartsengelen. Misschien een echo van het bekende bijbelse verhaal van Abraham die bij Mamre drie engelen op bezoek kreeg (Genesis 18). Maar wat vooral opvalt: een huwelijksverbinding van die twee Hongaars geklede engelen had de wereld kunnen redden. Ze hadden de Tikkun Olam – de Hebreeuwse term voor herstel van de wereld – op kleine schaal kunnen realiseren. De leerlingen uit Vizhnitz hadden hun vooroordelen opzij moeten zetten en scherper moeten kijken. En vooral, scherper moeten handelen: instemmen met liefde en vreugde ondanks etnische en religieuze verschillen. Er kan alleen feest in de hemel zijn, als er plek is voor iedereen.

• Wat zijn voor jou de beste redenen voor een feest?

• Hoe zou jij feesten kunnen vieren met mensen met een ander geloof of een andere cultuur?

Gottfrid van Eck is theoloog, verhalenverteller en muzikant. Hij is een groot liefhebber van de joodse verhalen-traditie en geeft er persoonlijk commentaar op. Voor contact en info, zie: www.wilde-eendproducties.nl

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken