Het Messiasgeheim onthuld
Bij Marcus 11,1-10 en Marcus 14,1-15,47
We zijn vandaag even terug bij Marcus. Op deze Palmzondag lezen we het intochtverhaal én het lijdensverhaal uit zijn evangelie. Marcus’ passieverhaal – merkwaardig genoeg slechts zelden op muziek gezet – is een sober verslag van het menselijk dieptepunt in Jezus’ leven vol pijn, vernedering en onmacht. De Messias openbaart zich volgens Marcus niet alleen in macht, maar ook in onmacht.
Marcus’ boodschap over de gestorven en opgestane Heer wordt in zijn verslag van Jezus’ gang naar Jeruzalem verborgen. Jezus houdt geen koninklijke intocht in zijn stad, zoals bijvoorbeeld bij Lucas beschreven; Marcus’ verhaal is een ‘op weg naar het einde’. Het verhaal zelf leidt ons naar de onthulling van Jezus’ identiteit: de lijdende Messias die door het gewelddadige einde heen zal opstaan. In zijn passieverhaal horen we de onterende kruisiging noemen, steeds weer (Marcus 15,13.14.15.21.24.25.30.32), de bespotting (Marcus 15,16-20.29-32), de godverlatenheid (Marcus 15,34), de doodskreet en het uitblazen van de laatste levensadem.
Het Messiasgeheim
De spanning die deze verbinding van openbaring van macht en onthulling van onmacht in het verhaal van Marcus teweegbrengt, heeft haar neerslag gevonden in wat men in de exegese het Messiasgeheim is gaan noemen. Aan demonen en genezenen wordt in omstandigheden die zich er nauwelijks voor lenen opvallend vaak en nadrukkelijk het zwijgen opgelegd omtrent Jezus’ identiteit en macht, en ook de leerlingen (Petrus in Marcus 9,30) moeten zwijgen. De demonen moeten zwijgen over zijn identiteit (Marcus 1,25.34; 3,12; 5,7), de genezenen over zijn macht (Marcus 1,44; 5,43; 7,36; 8,26) en ook de leerlingen wordt een dergelijk gebod gegeven (Marcus 8,30; 9,9). Dit alles is bedoeld als een opzettelijke afscherming en terugdringing van Jezus’ machtsopenbaring voor de lezers, met het oog op wat Marcus ziet als de eigenlijke en hoogste openbaring van de Messias als Zoon Gods: zijn dood aan het kruis (Marcus 15,39). De openbaring van wie Jezus is komt pas met kruis en opstanding tot voltooiing.
Onbegrip van de leerlingen
Het onbegrip van de leerlingen is een belangrijk thema bij Marcus. Hun falen is onmiskenbaar wanneer er gesproken wordt over hun paniekerige vlucht, waarbij zelfs een van hen zijn kleed achterlaat in de handen der soldaten (Marcus 14,50-52). Hun tekortschieten staat model voor het voortdurend bezwijken van de leerlingen van de kerkgemeenschap van alle tijden voor de aanvechtingen die zij op hun weg ervaren. We komen zo achter de ‘christologie’ van Marcus. Marcus ontleent aan de traditie benamingen van Jezus als Messias (Christus), Mensenzoon, Zoon Gods. De laatste titel beheerst zijn visie op het geheim van Jezus’ persoon. De demonen beginnen Hem zo te noemen (Marcus 3,11; 5,7); op markante momenten wordt deze naam over Jezus uitgezegd: bij Jezus’ doop (Marcus 1,11), zijn gedaanteverandering (Marcus 9,7), het verhoor door het Sanhedrin (Marcus 14,61) en na de kruisdood als de hoofdman na Jezus’ dood uitroept: ‘Waarlijk, deze mens was een Zoon Gods!’ (Marcus 15,39). Marcus ziet de kerk als een gemeenschap van gelovigen, uit genade geroepen om de Heer te volgen. Voor hen betekent geloven heel concreet de weg gaan van vernedering, lijden en dood. De kerk van Marcus is een bedreigde kerk. Daarin blijft het Messiasgeheim een geheim van licht en donker, getekend door de paradox van het kruis. Algemeen aanvaard is tegenwoordig dat de verzen 16,9-20 een latere toevoeging zijn.
Te droevig
Het lijdensverhaal volgens Marcus is merkwaardig genoeg zelden op muziek gezet. Dat is niet zonder reden. Het verhaal is te droevig. Bij Lucas zien wij Jezus met koninklijke waardigheid door het lijden heen schrijden. En daar zegt Hij ook van die prachtige dingen: ‘Vader, vergeef het hun’ en ‘Heden zult gij met Mij zijn in het paradijs’. Matteüs de schriftgeleerde beschrijft Jezus’ Passion als één groot gebeuren: ‘opdat de Schriften vervuld worden’. Bij Marcus horen we alleen maar spreken over een vreselijke ontluistering van een leven dat zo veelbelovend begon. We horen meermalen vertellen dat Hij werd bespot, dat Hij echt van God verlaten was en dat Hij het uit- schreeuwt als Hij zijn laatste levensadem uitblaast. Het is moeilijk te vatten dat Gods almacht zich in onmacht openbaart, en daarom vatten de leerlingen het ook niet.
Solidair met de lijdenden
Marcus’ hoofdthema, de openbaring van de God van Israël als de God die solidair is met de lijdenden, vormt de positieve kant van het verhaal. ‘Ik heb het geschrei van de kinderen Israëls gehoord,’ zei God bij het brandende braambos (Exodus 3,7). De openbaring van die God is alleen voor mensen die zelf lijden of het lijden van anderen kunnen meevoelen, die de diepe troost weten te waarderen van een God die zich niet openbaart als een glamour-god, maar als een God die verschijnt in de diepste onmacht van een mens die gekruisigd is. Abel Herzberg vertelt een ontroerend verhaal. Een oude man in Auschwitz wordt tot bloedens toegeslagen en ligt machteloos op de grond. Een jongeman kan zijn verontwaardiging niet voor zich houden en roept uit: ‘Waar is God?’ Een wijze oude man kijkt hem aan en zegt: ‘Daar is God, Hij wordt bijna doodgeslagen.’
De kerk van Marcus is een bedreigde kerk die het geheim van de komst van het Koninkrijk Gods verkondigt. Dat Koninkrijk is nabijgekomen in een mens die leed en stierf. Deze gekruisigde volgen is onze enige hoop. Dat is geen triomfantelijke verkondiging, maar een boodschap die moeilijk te verstaan is. Als de vrouwen op de Paasmorgen te horen krijgen dat Jezus de Nazarener, de gekruisigde, verrezen is, worden zij niet blij. We lezen dat schrik en ontsteltenis hen bevingen en dat zij niemand er iets van vertelden (Marcus 16,8). Dat wij het toch weten hebben wij te danken aan de strijdbare Marcus, die alles voor ons heeft opgeschreven opdat wij onze eigen conclusies zouden trekken. Weet hoe Hij solidair was met de lijdenden en volg Hem na!
Bij Marcus 11:1-10 en Marcus 14:1-15,47
