Hoe Ester koningin werd

Alternatief bij Ester 2:1-17

‘Na deze gebeurtenissen’ – dat wil zeggen: nadat in hoofdstuk 1 is verteld hoe koningin Wasti is ontboden op het feest van koning Ahasveros, hoe zij heeft geweigerd te komen en daarom door de koning is geroyeerd – na deze gebeurtenissen ‘gedenkt’ Ahasveros wat zij heeft gedaan en wat over haar is ‘besloten’ (Hebr.: gazar – 2:1). Dit werkwoord kan ook betekenen ‘buiten een gemeenschap gezet zijn’. Wasti is geheel en al weg, uit het zicht, uit de gemeenschap.

Zonder daarom te hebben gevraagd krijgt de koning nu advies van zijn hovelingen inzake het zoeken naar een vervangster voor de koningin. Daarbij gaan zij nogal proactief te werk. Zij nemen zelfs niet eens de gebruikelijke beleefdheidsformule ‘als het de koning goeddunkt’ in acht en wachten niet af tot de koning gesproken heeft, maar beginnen zelf over wat hem huns inziens te doen staat. In een procedure die doet denken aan de verhalen uit Duizend en één nacht wordt vervolgens de zoektocht naar de nieuwe koningin in gang gezet. De koning vindt het allemaal goed, hij lijkt bijna een marionet, een stroman in dit gedeelte van het verhaal (2:1-4), behalve op één cruciaal punt in dit hoofdstuk: hij krijgt Ester lief. Dat was geen vereiste voor de procedure, maar is wel doorslaggevend voor het verdere verloop en het succes van Esters optreden straks.

Verborgene

In 2:5-7 worden vervolgens de twee hoofdpersonen geïntroduceerd: Mordechai en Ester. Van de eerste wordt vooral zijn koninklijke afkomst benadrukt: hij heeft een lijntje naar koning Saul. Van zijn pleegdochter Ester wordt vooral haar schoonheid gemeld. Dat is belangrijk, want Wasti was ‘mooi om te zien’ en de hovelingen hebben bepaald dat de nieuwe koningin dat ook moet zijn. Maar Ester is niet alleen ’mooi om te zien’ maar ook ‘schoon van gestalte’ – zo wordt impliciet haar ‘overwinning’ in deze datingshow avant la lettre al bij voorbaat aangekondigd. Maar er is meer. De naam ‘Ester’ wordt wel afgeleid van Isjtar, maar kan ook betekenen ‘ik ben verborgen’ (Hebr.: satar = inf.: zich verbergen, verborgen zijn). Ester verbergt haar afkomst en doet veel op de achtergrond, in het verborgene (maar trefzeker!), zoals God zelf in dit gehele boek niet met name genoemd wordt en als het ware in het verborgene, maar doeltreffend handelt en zijn volk bevrijdt door middel van het handelen van Ester en haar raadsman, beschermer, oom Mordechai.

Voorkeursbehandeling

Nu kan het verhaal op gang komen. In 2:8 klinkt weer een tijdsaanduiding: ‘en het geschiedde’. Alle meisjes worden in de burcht Susan verzameld, maar Ester wordt opgenomen in het ‘huis van de koning’. Ongemerkt krijgt zij al een voorkeursbehandeling. In opdracht van Mordechai vertelt zij in het paleis zeer beslist niets over haar afkomst, haar volk, haar familie. Het lijkt een beetje vreemd dat dit detail bij Ester niet wordt opgemerkt, waar men toch kan vermoeden dat er een grondig onderzoek naar de antecedenten van de meisjes zal hebben plaatsgevonden. Maar in een sprookjesachtig verhaal als dit is zoiets zeer wel mogelijk. Meer dan dat: juist dit verbergen is een leidend motief in de hele geschiedenis van Ester. Er is een gestage stroom van meisjes die elk op hun beurt, nacht na nacht bij de koning worden toegelaten, en Mordechai loopt dagelijks langs het paleis om te weten wanneer Ester aan de beurt zal zijn (2:11). Daarin doet hij sterk denken aan Mirjam, de zuster van Mozes, die immers ook scherp in de gaten hield wat er met haar broertje gebeurde. Is voor Ester het moment al aangebroken?

De koning kreeg haar lief

Wanneer Ester eenmaal bij de koning komt, valt hij als een blok voor haar: ‘de koning kreeg Ester boven alle andere meisjes lief’ (2:17). Dat is precies waarmee hij zich dan toch onderscheidt van een koning die als een lappenpop met zich laat doen, zich laat sturen door zijn raadgevers, en klakkeloos alleen maar doet wat zijn dienaren hem aanraden. Is hier de hand van God te bespeuren, die de liefde wekt? De koning doet meer dan door zijn hofhouding van hem gevraagd wordt: een koningin uitzoeken die even mooi is als de vorige, zodat hij met haar zijn status kan onderstrepen. Hier is de liefde in het spel: een menselijke verhouding wordt geboren. Op grond van die menselijke verhouding kan Ester straks vrijmoedig en moedig optreden, iets wat ze anders wellicht beter niet in haar mooie hoofdje had kunnen halen.

Tien feesten

Ester wordt tot koningin verkozen en gekroond en er vindt – alweer – een drinkgelag, een groot feest plaats (2:17-18). Dat is het derde feest in het boek Ester; er zijn er in totaal tien. Twee in hoofdstuk 1, voor alle gewesten en voor het volk in de burcht Susan, het derde hier in hoofdstuk 2, wanneer Ester tot koningin wordt gekroond; in hoofdstuk 8 wordt er gedronken op het nieuwe decreet dat de Joden van de ondergang redt, in 9 volgen nog twee feesten voor de Joden in de gewesten en in Susan om hun overwinning te vieren, en ten slotte is er een in 9:22 voor het ieder jaar te vieren Poerimfeest. Van al die feesten zijn het vijfde en zesde de spil: namelijk die Ester aanricht om het handelen van Haman aan de kaak te kunnen stellen.

Het decor is geschetst en de hoofdpersonen zijn geïntroduceerd. Nu kan de geschiedenis van dreiging en redding zich gaan ontrollen: hoe de Joden in de diaspora bedreigd en op wonderlijke wijze uit dat gevaar gered worden. Door het verborgen handelen van God: een Joods weesmeisje dat moedig en vastberaden optreedt wanneer dat haar te doen staat. Terecht wordt Ester in de Talmoed onder de zeven vrouwelijke profeten genoemd.