Honger de wereld uit
Hoopgevende realiteit
Ik geloof dat Mattheüs 25:35-40 ultieme zeggingskracht heeft voor onze tijd en voor de volkeren van onze tijd. De Statenvertaling (1977) verwoordt het zo:
‘Want Ik ben hongerig geweest, en gij hebt Mij te eten gegeven … Dan zullen de rechtvaardigen Hem antwoorden, zeggende: Heere! Wanneer hebben wij U hongerig gezien, en gespijzigd? … En de Koning zal antwoorden en tot hen zeggen: Voorwaar zeg Ik u: Voor zoveel gij dit een van deze Mijn minste broeders gedaan hebt, zo hebt gij dat Mij gedaan.’
Mijn geloof wordt ondersteund door de realiteit. En die is hoopgevend. Er zijn dalende cijfers over het aantal mensen dat wereldwijd honger lijdt. Sinds 1945 speelt de Food and Agriculture Organisation of the United Nations (FAO) wereldwijd een leidende rol in de strijd tegen de honger. Towards Zero Hunger 1945-20302 laat zien dat men, mits er daadkrachtig wordt doorgepakt, in 2030 het hoge doel zou kúnnen bereiken: honger definitief de wereld uit!
Haalbare weg
Dit betekent dat de woorden van de Heer aan de volkeren in onze tijd werkelijkheid kunnen worden. Daarnaast kan de vierde bede uit het Onze Vader, ‘Geef ons heden ons dagelijks brood’, elke dag voor elk mens verhoord worden. Niet straks, maar nu al. Dat is nog eens goed nieuws: evangelie!
Toch gebeurt de verhoring van de vierde bede niet voor iedereen en ook niet elke dag. Nog steeds lijden er ruim 800 miljoen mensen wereldwijd dag in dag uit honger en sterven er kinderen door gebrek aan voedsel. Aan wie ligt dit dan?
Met deze prangende vraag in gedachten, blader ik door de economisch-wetenschappelijke dossiers die de vriendelijke dame uit de kerk me heeft gegeven. Mijn oog valt op een bijdrage over landbouwen handelspolitiek: ‘Er lijden 800 miljoen van de 7,5 miljard mensen honger, hoewel de oogst van de wereld 12 tot 14 miljard mensen kan voeden.’3
Dit confronterende feit van 800 miljoen hongerende medemensen heb ik eerder gelezen4, zeven jaar geleden. In die tijd besluit ik om me te informeren over de vraag waar mijn voedsel vandaan komt. Tijdens lezingen op Vegan festivals5 en in dialoog met anderen kom ik tot de conclusie dat er een haalbare weg voor eerlijke wereldvoedselverdeling is: een radicale keuze voor de plantaardige keuken.
Ik kom hiertoe in een tijd – zo duid ik dit met de kennis van nu – dat de Geest van God over de wereld waait. Honderdduizenden – van Australië tot Zuid-Amerika en van Amsterdam tot Zuid-Afrika – openen hun harten voor de roep van de komende Koning. Het is een spiritueel ontwaken en een nieuwe vorm van verbinding buiten de instituten van de kerken om, geboren uit Gods Geest en passend bij het hart van Jezus.
Dat overstappen op de plantaardige keuken zo’n haalbare weg voor eerlijke wereldvoedselverdeling is, realiseer ik me pas echt als ik in genoemd artikel lees dat ‘de oogst van de wereld 12 tot 14 miljard mensen kan voeden’. De grote vraag is waar die oogst heen gaat. Want er is dus meer dan voldoende plantaardige voeding voor iedereen.
En toch is de vierde bede uit het Onze Vader nog steeds niet wereldwijd verhoord. Het zou aan God kunnen liggen, of is er misschien een invloed van de mens die de verhoring van het gebed verhindert?
Twee gedachtesporen
Ik meen dat dit laatste een grote rol speelt. Daarom zijn er twee gedachtesporen waardevol om te verkennen: het ene gaat over het Nederlandse voedselbeleid en het andere over de Bergrede, waarin de vierde bede van het Onze Vader is ingebed.
Voedselbeleid
De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR)6 geeft in 2014 aan dat er – ondanks de vele initiatieven – op het gebied van voedsel nog veel te winnen valt. Waarden als ecologische houdbaarheid, volksgezondheid, robuustheid krijgen een plaats in het nieuw te ontwikkelen voedselbeleid. Het eerder genoemde hoge doel: ‘honger definitief de wereld uit’ staat echter niet centraal, terwijl Nederland daar zeker een rol in kan spelen.
Dit vergt moed tot een nieuw bewustzijn, een paradigma-shift. Deze shift is een ultieme vorm van solidariteit en verbinding met de ander. Het houdt de morele spiegel voor en het spreekt wilskracht aan. Het roept op tot concrete inspanningen, juist van diegenen die daartoe in staat zijn: Nederlandse politici, economische partners in het veld, de individuele consument. En zeker diegenen die zich in hun spirituele leven laten leiden door het christelijke denken, geloven en handelen.
Bergrede
Het Evangelie van Mattheüs – en in het bijzonder de Bergrede (hoofdstuk 5-7) – bevat concrete moreel juiste handelingsalternatieven voor het leven van alledag. Een kwestie van doen, zou men denken.
De joodse nieuwtestamenticus Pinchas Lapide (1984) legt echter in zijn inspirerende boekje over de Bergrede7 uit wat gelovigen in de weg kan zitten. Lapide’s appèl is scherp, juist als het gaat om de vraag of de Schrift de dagelijkse praktijk van de gelovige – ook als consument – mag en kán leiden. Dat dit lastig is, blijkt spoedig.
‘De christenheid heeft het op meesterlijke wijze verstaan om met behulp van de theologie de stootkracht van de Bergrede op te vangen, om te buigen en daar ondertussen zelf heel rustig onder te blijven.’8
Lapide onthult vervolgens christelijke interpretaties die het allemaal niet eenvoudiger maken. Zo zou de Bergrede getuigen van onhaalbaar perfectionisme, onvervulbaarheid, morele dweperij of romantisch radicalisme. Het is bedoeld voor de discipelen of als wegwijzer in het privéleven van de individuele gelovige.9 Er is echter op geen enkele wijze een concreet praktisch programma voor het collectief of voor de mondiale gemeenschap te ontwikkelen. Jezus’ woorden hebben geen relatie tot welke politieke keuze dan ook, meent men. Kerk en staat dienen gescheiden te blijven.
Zo gedacht is het haast een onmogelijkheid om te hopen op de verhoring van elk oprecht gebed ‘Geef ons heden ons dagelijks brood’. Ik meen echter, dat zowel persoonlijke reflecties op als de gemeenschappelijke dialoog over een nieuw voedselbeleid én de haalbaarheid van de Bergrede, in het hier en nu kansen bieden om tot nieuw bewustzijn te komen, tot zegen van onszelf, van geloofsgenoten en medemensen wereldwijd.
100 miljard stuks vee
Terug naar het hoge doel: ‘honger is in 2030 de wereld uit’. Het zou een prachtig missionair statement zijn als Nederlandse gelovigen de woorden van de Heer voor de volkeren over honger in onze tijd radicaal serieus nemen. En dan gaat het om keuzes. Want in dat laatste zit ’m de crux. De vraag is namelijk waar de oogst van al dat plantaardige voedsel – dat 12 tot 14 miljard mensen kan voeden – jaarlijks naartoe gaat.
Het USDA10 bericht in 2019 over wereldwijd ruim 100 miljard stuks vee. En dit vee wordt … vetgemest. Geheel tegen de aard van het dier in wordt het industrieel in zo kort mogelijke tijd volgepropt met een overdaad aan plantaardige voeding en geschikt gemaakt als product voor menselijke consumptie. Met andere woorden, voor het mondiale vee is er plantaardig voedsel in overvloed. Maar voor elke mens op onze aarde is er niet zoiets als ‘ons dagelijks brood’?
Moeder aarde
De aarde is ook onze moeder, zij is de moeder van heel de natuur, moeder van al wat menselijk is.
Zij is de moeder van alles, want zij bergt het zaad van alles in zich.
De aarde van de mensheid doorvochtigt alles, al het groen, alle kiemkracht.
Zij is op zo vele manieren vruchtbaar.
Al het geschapene brengt zij voort, toch zijn niet alleen wij mensen uit haar ontstaan, maar ook het lijf van de mens geworden Zoon van God.
Gebed van Rob van Essen – Vrij naar Hildegard von Bingen (1098-1197)
Bekering en eerlijk delen
Het kan anders. Dominee, schrijver, dichter en theoloog Hans Bouma geeft al in de jaren zeventig (!) een uitweg uit deze impasse11. Zijn uitweg is vijftig jaar geleden opge-tekend, maar nog zo actueel:
‘Natuurlijk kunnen we de mondiale roep om brood niet vrijblijvend onder Gods aandacht brengen. We zullen er eigenhandig het nodige aan moeten doen. Met het oog op de schreeuwende honger van de door ons arm gemaakte en vervolgens systematisch arm gehouden landen kan de vierde bede voorlopig alleen maar betekenen:
Geef ons bewoners van de rijke landen, heden de mentaliteit om eindelijk eerlijk te verdelen wat Gij ons allen hebt bestemd.
We bidden om een diepgaande bekering, een volslagen nieuwe economische orde, een radicaal andere type samenleving. En met het oog op de schreeuwende nood van de door ons zo geterroriseerde en uitgebuite schepping kunnen de woorden ‘Geef ons heden ons dagelijks brood’ voorlopig alleen maar betekenen:
Geef ons de mentaliteit om ons bescheiden aan de gestelde grenzen te houden en het recht op leven te erkennen van alles waar Gij scheppenderwijs Uw hart in hebt gelegd. We bidden om bevrijd te worden uit de kooi van het antropocentrisme. We bidden om een – ook voor planten en dieren – bewoonbare aarde.’12
Met je winkelmandje
Wat een zegen, dit gebed van de Heer, waarmee Hij allen die in Zijn Naam geloven verenigt. Telkens als er in de gemeente en thuis wordt gebeden: ‘Geef ons heden ons dagelijks brood’, zie ik dit als een ultieme kans om ons te verootmoedigen voor God en om ons de hedendaagse landbouwen handelspolitiek bewust te zijn.
Laten we Gods Geest vragen welke duurzame stappen wij als wereldburgers en consumenten kunnen zetten.
En laten we dan maar klein beginnen, gewoon bij het boodschappen doen. Zeg maar, creatief-praktische missiologie met je winkelmandje!
Noten
1 Konzernatlas. Daten und Fakten über die Agrarund Lebensmittelindustrie 2017 en Fleischatlas 2018. Daten und Fakten über Tiere als Nahrungsmittel. Geraadpleegd 20 december 2019, www.boell.de
2 Food and Agriculture Organisation of the United Nations. Geraadpleegd 20 december 2019, www.fao.org/documents/card/en/c/I7905EN
3 Reinhild von Benning, ‘Protest, boykott und widerstand’, Konzernatlas 2017, 45
4 Een voorbeeld hiervan is te vinden in: Lisa Steltenpool, De vegarevolutie. De onmisbare gids voor veganistisch eten, Amsterdam: Prometheus/Bert Bakker, 2014, 71-72
5 Voorbeeld van Vegan festivals, georganiseerd door bijvoorbeeld ProVeg (Veggie World). Geraadpleegd 31 januari 2020, proveg.com/blog/
6 WRR-rapport, nr. 93, Naar een voedselbeleid, 02-10-2014. Geraadpleegd 15 januari 2020, www.wrr.nl/onderwerpen/voedsel/documenten/rapporten/2014/10/02/naar-een-voedselbeleid
7 Pinchas Lapide, De Bergrede, utopie of program, Baarn: Ten Have, 1984
8 Citaat van de nieuwtestamenticus Günther Bornkamm (1905-1990), aangehaald door Lapide in De Bergrede, utopie of program, 7
9 Lapide, 8-11
10 US Department of Agriculture (Statistics 2019). Geraadpleegd 20 december 2019, www.statista.com/graphic/1/263979/global-cattle-population-since-1990.jpg
11 Hans Bouma, Het Onze Vader. Mattheüs 6. Verklaring van een Bijbelgedeelte, Kampen: J.H. Kok, 69-77.
12 Met toestemming overgenomen.
