In gesprek over engelen
Engelen zijn in kerk en theologie op de achtergrond geraakt. Ook al komen zij in verschillende bijbelverhalen voor, we staan niet zo vaak bij hen stil. Hoe komt het dat zij zo weinig aandacht krijgen? Zien wij engelen als iets van ‘vroeger, in bijbelse tijden’ of als ‘een figuurlijke manier van vertellen’? Geloven wij (nog) in hun bestaan? Spelen ze een rol in ons geloof en leven?
Het afgelopen december-/kerstthemanummer van Ouderlingenblad gaat uitgebreid in op de betekenis van engelen, vroeger en nu. Zo zijn er artikelen over engelen in de Bijbel, in de kunst, in films, in het kerstverhaal… Verder vertellen enkele mensen uit deze tijd hoe zij een engel op hun weg hebben ervaren. In deze aflevering van ‘Aan de slag’ bieden we graag een praktische handreiking om samen over engelen te praten. Bijvoorbeeld in een gespreksgroep, op een huiskamerbijeenkomst of in het pastorale bezoekwerk.
Engelverhalen in de Bijbel
Verschillende personen in de Bijbel zien of horen onverwacht een engel op hun pad. Deze engel heeft een speciale boodschap van God voor hen: een belofte, een opdracht, een aankondiging… Sommigen ervaren een engel in een noodsituatie, als ze uitgeput en ten einde raad zijn. De engel geeft hun dan kracht om verder te gaan.
Ook in de Bijbel is een engelverschijning geen alledaagse gebeurtenis. Een ontmoeting met een engel is iets bijzonders, overweldigend zelfs. In eerste instantie schrikt de persoon ervan en wordt bang. Vandaar dat de meeste engelen beginnen met geruststellen: ‘Vrees niet’.
Rob van Houwelingen pleit in zijn artikel ‘Gods engelen en wij’ voor een herwaardering van engelen in onze tijd. Ook nu zijn er engelen om ons heen. Zij begeleiden ons op weg naar Gods Koninkrijk.
Vragen voor bezinning en gesprek:
– Welke bijbelverhalen kent u waar een engel in verschijnt? Wat betekenen deze verhalen voor u? Welk verhaal spreekt u het meeste aan?
– Kies een bijbelverhaal over een engelverschijning uit om (samen) te lezen. Wat roept dit verhaal bij u op? Wat spreekt u aan, Waar heeft u vragen bij? Probeer u zoveel mogelijk in te leven in de persoon die de engel ziet/hoort/voelt. Wat ervaart u? Deel uw bevindingen met elkaar.
– Herkent u de ervaring dat er engelen om ons heen zijn? Op welke manier?
– Wat vindt u van het beeld van engelen als reisbegeleiders op weg naar Gods Koninkrijk?
Engelverschijningen in deze tijd
Engelverschijningen lijken tegenwoordig minder vaak voor te komen dan in de tijd van de Bijbel. Toch hebben ook verschillende mensen van nu wel eens een engel op hun levensweg ervaren. Zij praten daar echter niet zo veel over, zeker niet als het om een bovennatuurlijke verschijning gaat.
Voor sommigen voelt zo’n bijzondere ontmoeting te persoonlijk en te intiem om met anderen te delen. Anderen durven er niet over te praten. Zij hebben hun ervaring misschien al een keer aan iemand toevertrouwd. En hebben daar toen een nare reactie op gekregen: onbegrip, ‘het zal wel een droom/ verbeelding geweest zijn’, ‘ben je al bij een psychiater geweest?’…
Dit alles zorgt ervoor dat mensen die een engel hebben ontmoet zich erg eenzaam voelen. De verschijning zelf heeft hen meestal al overweldigd. Zij zoeken naar woorden en beelden om de gebeurtenis te kunnen plaatsen. Tegelijk missen zij ruimte om er met iemand over te praten, ook in de kerk. Het kan helpend zijn om verhalen van anderen te horen die ook een engel hebben ervaren. Daarom ook laten we in het decembernummer verschillende mensen aan het woord die een engel zijn tegengekomen op hun weg. We hopen dat hun verhalen herkenning en steun geven.
Vragen:
– Heeft u zelf wel eens een engel ervaren? Op welke manier? Hoe heeft u dat beleefd?
– Heeft u er wel eens met iemand over gepraat? Welke reacties kreeg u?
– Welke engelervaring uit het decembernummer herkent u het sterkste?
– Herkent u de reacties die Berthilde van der Zwaag op haar Christusverschijning kreeg? (zie artikel decembernummer). Welke aanbevelingen geeft zij voor gesprek over deze ervaringen in het kerkelijk bezoekwerk?
Engelen in kunst en cultuur
De bijbelverhalen over engelen spreken sterk tot de verbeelding. In de kunst zijn ze dan ook vaak geschilderd of anders uitgebeeld. Ook in boeken, films en series komen ze veel voor.
Vragen:
– Hoe stelt u zich engelen voor? Hoe zien ze eruit volgens u? Welke kenmerken hebben ze? U kunt ook een tekening maken, en met elkaar delen…
– Heeft u zelf een afbeelding van een engel die u erg aanspreekt? U kunt ook een afbeelding kiezen uit het artikel van Anne Marijke Spijkerboer in het decembernummer. Welke spreekt u het meeste aan? Wat raakt u in deze afbeelding?
– Heeft u wel eens een film gezien waarin een engel voorkomt? Welke rol speelde de engel in de film? Of kent u een boek waarin een engel meedoet?
– Kijk samen een van de films die Frank Bosman in het decembernummer noemt. Bespreek deze na met elkaar. Let vooral op de rol van de engel in de film.
Meditatie bij het Kerstevangelie.
In het Kerstevangelie komen op verschillende momenten engelen voor. De engel Gabriël verschijnt aan Maria (Luc. 1: 26-38), haar aanstaande man Jozef ziet een engel in een droom (Mat. 1: 18-25), de herders in het veld zien en horen een koor van engelen aan de hemel (Luc. 2:8-30).
Vragen:
– Lees een van bovengenoemde bijbelverhalen. Hoe leest en beleeft u dit verhaal?
Wat betekent de engelverschijning voor de persoon/ personen in het verhaal?– Welke ‘engelfiguren’ bent u in de afgelopen tijd van Advent en Kerst tegengekomen? (bijv. in kerstspel, kerstdecoratie…) Wat betekenen deze symbolische figuren voor u?
– Maarten den Dulk schrijft in het decembernummer dat engelen een tegenbericht laten horen tegen het ‘nepnieuws’ en de politieke propaganda van de Romeinse keizer. Wat ziet u als kern van het nieuws dat engelen verkondigen? En wat brengt hun boodschap teweeg?
Betekenis voor het pastoraat
In een pastoraal gesprek over een engelervaring is het goed om de volgende aandachtspunten voor ogen te houden:
- luister, en laat de ander rustig vertellen
- wees na het verhaal even samen stil, uit eerbied voor de wonderlijke ervaring
- geef geen enkel oordeel
- stel een vraag als: wat betekent deze ervaring voor jou/u?
Daarnaast zijn er een paar vervolgmogelijkheden voor het gesprek, zoals:
- denk samen aan engelverschijningen in de Bijbel; is er een bijbelverhaal dat in deze situatie herkenning biedt? U kunt dit verhaal dan ook samen lezen.
- dank samen God voor deze bijzondere ervaring, en/ of bid om wijsheid op de verdere levensweg
- Als u zelf ook een engelervaring kent, kunt u deze eventueel ook met de ander delen. Wel pas nádat u de ander ruim gelegenheid heeft gegeven om zijn/ haar verhaal te vertellen.
Woorden van bemoediging
Uit verschillende bijbelgedeelten blijkt dat God engelen stuurt om mensen te beschermen. Teksten en liederen over deze beschermengelen kunnen bemoediging bieden aan wie het moeilijk heeft. Daarom tot slot enkele gebeden en teksten over engelen. Bijvoorbeeld om te lezen of te bidden in het pastorale bezoekwerk.
Psalm 34:8,9 (uit: NBV21)
8 De engel van de HEER waakt over wie Hem vrezen, en bevrijdt hen.
9 Proef en geniet de goedheid van de HEER, gelukkig de mens die bij Hem schuilt.
Psalm 91:11-13 (uit: NBV21)
11 Zijn engelen geeft Hij opdracht over je te waken waar je ook gaat.
12 Op hun handen zullen zij je dragen, je zult je voet niet stoten aan een steen.
13 Leeuw en adder zul je vertrappen, roofdier en slang vermorzelen.
Lied 259 (Liedboek)
Zend ons een engel in de nacht als alles ons een raadsel is, als ons de zekerheid en kracht ontvallen in de duisternis.
Zend ons een engel ieder uur dat ons ontvoert van U vandaan, wanneer wij voor de blinde muur van uw geheime plannen staan.
Zend ons een engel met uw licht in onze slaap, de metgezel die troost brengt met het vergezicht van God met ons, Emmanuel.
Zend ons in hem de zekerheid dat U ons zelf bezoeken zult en bij ons wonen in uw tijd, en leer ons wachten met geduld.
De klassieke uitvaartliturgie bevat ook een troostrijk gebed waarin engelen een belangrijke rol spelen: ‘In paradisum deducant te angeli’, vertaald ‘Ten paradijze geleiden u de engelen’. Dit gebed vindt u in het Liedboek, Lied 959. Meestal wordt dit gebed gezongen als de kist met de overledene de kerk uitgedragen wordt.
Lied 959 b (Liedboek)
Ten paradijze geleiden u de engelen, dat bij uw aankomst u de martelaren mogen begroeten, zij geleiden u tot in de hemelse stad Jeruzalem. Moge het koor der engelen u met vreugde ontvangen. En als Lazarus, de arme van weleer, zult gij voor eeuwig in het land van vrede zijn.
Gerry Kramer-Hasselaar is bezoekmedewerkster in de kerk en psychologe. Zij is lid van de redactie van Ouderlingenblad.
