Inspiratie voor je beste zelf

De populairste bijbelteksten op internet

De populairste bijbelverzen online gaan niet over Jezus, zijn lijden, of de opstanding, maar over ‘jou’. Vooral teksten met een persoonlijke boodschap die inspiratie geven over hoe in het leven te staan, worden bekeken en gedeeld. Dergelijke therapeutische teksten passen in de religieuze denkwereld van jongeren, voor wie geloof draait om verbetering van jezelf en motivatie voor een gezond en succesvol leven. Wat zegt de top 10 van meest geciteerde verzen over de betekenis van Bijbel op internet?

Onderzoek naar de religieuze opvattingen van jongeren in de Verenigde Staten laat zien dat zij in hun religie met name gericht zijn op zelfverbetering, gezond en moreel leven, en je best doen om succesvol te zijn. Onderzoekers noemen dit geheel van opvattingen ‘Moralistic Therapeutic Deism’ (moralistisch-therapeutisch deïsme, MTD). Als MTD een geloofsbelijdenis zou hebben, zou die ongeveer zo klinken:

1. Er bestaat een God die de wereld heeft geschapen en geordend, en die toezicht houdt over menselijk leven op aarde.
2. God wil dat mensen goed, aardig en eerlijk zijn tegen elkaar, zoals de Bijbel leert en de meeste andere religies in de wereld ook.
3. Het centrale doel in het leven is gelukkig te zijn en je goed te voelen over jezelf.
4. God hoeft niet speciaal bezig te zijn in je leven, tenzij God nodig is om een probleem op te lossen.
5. Goede mensen gaan naar de hemel als ze doodgaan.

MTD is meer een morele code dan een zelfstandige religie en kan met verschillende religies gecombineerd worden. Die religie wordt dan aangepast door MTD in de zin dat de bovennatuurlijke en dogmatische kanten van minder belang worden en de nieuwe therapeutische kern wordt benadrukt in zowel geloof als handelen. Er ontstaat een verschuiving van het geestelijke naar het menselijke, waarbij alles draait om zelfverbetering. Toen onderzoekers jongeren vroegen naar hun religieuze ervaringen, gingen de antwoorden die ze kregen niet over traditionele concepten als zonde, redding, de Bijbel, of naastenliefde. In plaats daarvan gebruikten jongeren therapeutische taal, over je goed voelen over het leven, gelukkig zijn, tevredenheid en voldoening.

Het idee van religie als therapie is niet nieuw, zoals bijvoorbeeld het evangelie volgens Johannes laat zien. Daar wordt gezegd dat Jezus kwam om mensen ‘het leven te geven in al zijn volheid’ (Johannes 10,10). Jezus’ leerlingen zijn te herkennen ‘aan de liefde die ze voor elkaar hebben’ (Johannes 13,35). De vroeg-christelijke bisschop Ignatius van Antiochië omschreef het geloof als ‘het genezen van zieke zielen’, en ‘het medicijn van onsterfelijkheid’. Je zou dus kunnen zeggen dat MTD niets nieuws is, en gewoon deze therapeutische traditie volgt. Als het ons goed gaat in ons persoonlijk en sociaal leven, leven we dan niet vanuit de essentie van de vrede van God?

Waarschijnlijk hebben hedendaagse jongeren deze MTD-opvattingen deels van hun ouders. Ook zij zijn gericht op subjectieve, persoonlijke ervaringen en wijzen objectieve waarheden af. Verschillende studies in Europa, Azië, Australië en Noord- en Zuid-Amerika laten zien dat MTD een populair verschijnsel is in verschillende religies, landen en generaties; niet alleen onder jongeren, maar ook onder wie jong zou willen zijn.

De populairste bijbelteksten

Om te kijken of MTD ook invloed heeft op hoe de Bijbel wordt gelezen, kunnen we kijken naar de statistieken die Youversion, BibleGateway, en andere digitale bijbelaanbieders beschikbaar maken. Dat kan antwoord geven op de vraag: als mensen de Bijbel tweeten, als ze teksten in de Bijbel opzoeken, markeren, favoriet maken of delen via twitter, facebook, sms of op andere manieren, kiezen ze dan teksten die passen bij MTD, of meer traditionele leerstellige, dogmatische of christo-centrische teksten?

Voor 2014 is een lijst beschikbaar op Youversion, van de verzen die internationaal het populairste waren dat jaar—de verzen die het vaakst werden gemarkeerd, favoriet gemaakt of gedeeld (zie: https://blog.youversion.com/nl/2015/01/ons-jaar-met-de-bijbel-2/). YouVersion is een populair platform met zowel een website als een app, waarop naar eigen zeggen 68 miljoen bijbelverzen gedeeld werden dat jaar. De lijst is als volgt (vertaling NBV):

Nummer 8 van deze lijst (Jesaja 41,10) was in 2014 het populairste vers in Nederland en opnieuw in 2018. De meest gedeelde versafbeelding in het Nederlands was Spreuken 16,3: “Leg uw werk in de handen van de Here, dan zullen uw plannen werkelijkheid worden.”

Een therapeutische Bijbel

Interessant is dat al deze verzen gericht zijn op een intern, persoonlijk aspect van het christelijke geloof. Ze zijn niet zozeer een uitdrukking van geloofsopvattingen. In plaats daarvan lijkt het merendeel aan te sluiten bij de psychologische behoefte om persoonlijke onzekerheid en onveiligheid te hanteren. De uitspraken van Paulus in Romeinen 12 en Filippenzen 4 gaan erover dat onze gedachten, onze geest en onze intenties worden omgevormd door God en daarmee een heilzaam effect hebben op onze houding en gedrag. God lijkt echter maar een kleine rol te spelen in dat effect—de verzen vragen erom dat we onze gezindheid vernieuwen, zodat we Gods wil kunnen ontdekken (Romeinen 12,2). Met andere woorden: net als in MTD is God een toeschouwer in het project, de goddelijke butler die dingen in gang zet en het dan aan ons overlaat ons eigen leven te regelen als onze gezindheid vernieuwd is. Hoe werkt dat? Zoals Filippenzen voorstelt, door aandacht te schenken ‘aan alles wat waar is, alles wat edel is, alles wat rechtvaardig is, alles wat zuiver is, alles wat lieflijk is, alles wat eervol is, kortom, aan alles wat deugdzaam is en lof verdient’ (Filippenzen 4,8). Kortom: wij staan in het centrum van de therapeutische beweging, het is belangrijk waar we ons op richten, niet zozeer wat God heeft gedaan of hoe God heeft ingegrepen. Dat zien we ook in andere verzen op de lijst: de oproep om eerst het koninkrijk van God te zoeken (Matteüs 6,33), om met heel ons hart op de Heer te vertrouwen (Spreuken 3,5), en aan God te denken bij alles wat we doen (Spreuken 3,6). Al deze verzen wijzen op de zelf-therapeutische activiteiten van gelovige individuen, niet zozeer op de actieve rol van God. God lijkt eerder een passieve toeschouwer in de verzen die mensen markeren en delen. In al deze verzen is God slechts één keer de handelende persoon: in Jeremia 29,11—een bekend voorbeeld van een bijbelvers dat in de populaire cultuur op een omstreden manier wordt gebruikt. Er wordt wel gezegd dat dit vers wordt uitgedeeld alsof het op doktersvoorschrift is: neem driemaal daags Jeremia 29,11 in met een glas water en dan voel je je morgen vast beter. Het vers wordt niet gelezen alsof het gesproken wordt tegen een volk in de specifieke context van de ballingschap van Juda in Babylon (Jeremia 29,4) die 70 jaar zal duren (Jeremia 29,10). In het huidige gebruik lijkt het vers eerder een soort amulet voor bescherming en welvaart: alles zal goed komen en dat kan elk moment gebeuren. De goddelijke butler zal alles voor je uitzoeken en je gezondheid en welvaart brengen. Het vers wordt individueel gemaakt en aangepast aan een therapeutische agenda. God is bij ons, aan onze zijde en aan onze kant.

Een belangrijk punt hierbij is dat mensen niet juist die teksten markeren, favoriet maken en delen waarin God ingrijpt of de direct handelende figuur is. Het beroemdste vers in de recente geschiedenis en mogelijk nog steeds het vaakst gebruikte vers op het internet, Johannes 3,16, wordt niet genoemd. Dat is misschien omdat het expliciet een feitelijke uitspraak is, die de lezer herinnert aan het ingrijpen van God, die zijn Zoon stuurde om zijn leven voor ons te geven. Zulk goddelijk ingrijpen lijkt geen plaats te hebben in deze lijst van bijbelteksten. Daarnaast is er geen verwijzing naar Jezus Christus, zijn incarnatie, leer, optreden, kruisiging of opstanding. Ondanks de evangelische wortels van Youversion is Christus, enigszins verrassend, afwezig in alle bijbelverzen in deze top tien.

Vaakst gedeelde teksten

Als we kijken naar de verzen die specifiek het vaakst gedeeld worden, via Twitter, Facebook, sms en e-mail, is het beeld iets anders (er is alleen een top 9 beschikbaar).

In deze lijst vinden we eveneens verzen gericht op motivatie, vooral de nummers 1, 4, 6 en 8. Dit zijn andere verzen dan die voorkomen in de lijst van populairste teksten, al komen ze er soms net voor of na. Maar op de lijst van vaakst gedeelde teksten staan ook verzen die meer passen bij traditionele aspecten van joods-christelijk geloof en praktijk. Er lijkt hier een tendens om verzen te delen waarmee de gebruiker zich kan onderscheiden of zich juist vereenzelvigen met belangrijke aspecten van de geloofsidentiteit.

Populair in gedrukte teksten

Deze lijsten zijn natuurlijk een momentopname. Het is nog niet duidelijk hoe bijbelgebruik zich online zal gaan ontwikkelen. Voor gedrukte bronnen zijn al langer gegevens beschikbaar (dankzij NGrams van Google) en kan gezocht worden in honderden jaren aan tekst. In gedrukte boeken is Johannes 3,16 veel populairder dan op sociale media (in ieder geval in het Engels) en ook vaker gebruikt dan Jeremia 29,11, Johannes 1,14 of Filippenzen 4,8. Met andere woorden: als we alleen op gedrukte teksten afgingen, zouden we niet zeggen dat therapeutische teksten een steeds grotere rol spelen in de omgang met de Bijbel. Maar als we Johannes 3,16 even buiten beeld laten, lijken er wel aanwijzingen te zijn dat Jeremia 29,11 en Filippenzen 4,8 populairder aan het worden zijn. Ook in boeken lijkt er een snelle en blijvende groei in de populariteit van deze en andere persoonlijke teksten. Misschien betekent dit dat de therapeutische trend ook in gedrukte vorm uiteindelijk de voorkeur krijgt.

Deze bijdrage laat ons dus zien dat de populairste verzen op internet, de teksten die het meest worden gemarkeerd, favoriet gemaakt of gedeeld, precies het beeld geven dat we zouden verwachten van door MTD beïnvloed christendom. Het zijn verzen die vooral gebruikers aansporen en motiveren, ze passen in de cultuur op internet die gericht is op therapeutisch delen—het is clickbait! Daarnaast zien we dat de persoon van Jezus, zijn leven en zijn optreden weinig of niet genoemd worden. Er is niet veel te vinden in deze teksten wat te maken heeft met traditionele leerstellingen over redding en verlossing. In gedrukte bronnen worden dergelijke traditionele teksten nog steeds het meest gebruikt, maar lijken therapeutische bijbelteksten ook aan een opmars bezig te zijn. Het publieke profiel van de Bijbel is dus aan het veranderen, onder invloed van een nieuwe nadruk in het geloof op goed leven en succesvol en gelukkig zijn. Het is geen verrassing dat het internet bij deze ontwikkeling vooroploopt.

Literatuur

• Christian Smith en Melinda Lundquist Denton, Soul Searching: The Religious and Spiritual Lives of American Teenagers (New York: Oxford University Press, 2006).
• Peter Phillips, The Bible, Social Media and Digital Culture, Routledge Focus on Religion (Abingdon: Routledge, 2019).