Is je broer of zus je hulpbron of je struikelblok?

Je plaats in het gezin van herkomst, je plek in de kinderrij: het is de startbaan van je leven. Wie worden wij, door niet gekozen en soms lastige relaties met zussen en broers?

Je bent het: broer of zus. Die loyale verbondenheid is er, maar tegelijk: je bent het nog niet, je probeert het te worden of te zijn wanneer het er op aankomt. Het is samen te vatten als een vraag: zullen zij, die broers en die zussen, elkaar dulden, elkaar verdragen en aanvaarden? Het is de vraag die meteen in het begin van de Bijbel klinkt: ‘Waar is Abel, je broer?’

Het verhaal van Kaïn en Abel is het verhaal van twee zonen. Er volgen nog veel vaders met twee zonen in de Bijbel. Verhalen van twee broers die worden aangevuld met de verhalen van twee zussen. Die tweetallen zijn op te vatten als twee kansen voor een mens. Het bekendste paar zussen uit de Bijbel zet ons op dat spoor.

Martha’s en Maria’s

De zussen Martha en Maria zijn nogal verschillend. Ze zijn in de loop van de tijd zo bekend geworden dat hun namen samenvallen met twee typen mensen. Je hebt de Martha’s en de Maria’s. In elke familie zijn de Martha’s de dochters die geven en zorgen. De Maria’s zijn de dochters die goed kunnen ontvangen, die ook tijd en aandacht aan zichzelf besteden. Ik denk dat driekwart van de vrouwen zich het sterkst herkent in Martha.

Is de een beter dan de ander? Je wordt in een gezin niet uit vrije wil een Martha of een Maria. Het zijn de omstandigheden in dat gezin die van jou een gever of een ontvanger maken. Als je ouders verdriet hebben, moeder ziek is of vader altijd druk en niet thuis, dan kan een dochter zich al heel jong ontpoppen tot een Martha. Dat is logisch: ieder kind wil aan zijn ouders geven, ouders gelukkig maken. En zo kan het gebeuren dat de dochter die later geboren wordt, wat meer achterover kan leunen en zich kan richten op ontvangen.

Moet ik alles alleen doen?

Martha en Maria: herkenbare dochters. Ze kunnen veel van elkaar leren als het gaat om een goede balans in een mensenleven tussen geven en ontvangen.

In het Evangelie van Lucas wordt verteld dat er spanning is tussen hen. Enerzijds is daar Martha die gastvrij is, maar ook helemaal in beslag genomen wordt door de zorg voor haar gasten. Anderzijds is daar haar zus Maria die aan de voeten van Jezus zit en naar hem luistert. Als de ergernis haar te veel wordt gaat Martha naar Jezus en roept hem te hulp: Gaat het U niet ter harte dat ik alles alleen moet doen en kunt u er niet voor zorgen dat Maria uit haar luie stoel opstaat en mij helpt?

Niet eerlijk

Zijn je broers of zussen langs je levensweg je hulpbronnen of juist je struikelblokken? Als je een antwoord zoekt op die vraag, vallen een aantal dingen op. Martha vindt dat de zorg niet eerlijk is verdeeld. Haar wordt onrecht aangedaan, vindt ze. En Jezus moet er voor zorgen dat haar recht wordt gedaan. De groei van een mens is verbonden met zijn of haar vermogen om zorg te geven en te ontvangen op een manier die fair is. Balans in het zorgen is nodig, zodat niemand belast wordt met te veel geven of te veel ontvangen. Volgens Martha is het in de geschetste situatie duidelijk te veel.

Maria wordt in dit verhaal getekend als een vrouw die kan ontvangen. Martha wordt getekend als het gevende kind dat gevoelig is voor de verwachtingen van andere mensen. Maar dat kost haar veel, te veel. Uit deze tegenstelling komt de vraag naar voren wat deze zussen voor elkaar kunnen betekenen. Zijn ze hulpbron voor elkaar of juist struikelblok? Waar ligt de basis van vertrouwen tussen deze twee zussen?

Balans

Of je uitsluitend een gever of een ontvanger wordt, wordt vaak op heel jonge leeftijd bepaald door het appèl dat ouders op kinderen doen. Dat is niemands schuld. Maar het is wel te veranderen. Martha kan leren ontvangen, Maria kan leren geven. Wie zich wil ontworstelen aan wat we ‘het lot’ noemen, kan werken aan een goede balans tussen geven en ontvangen. Doe je dat niet, dan is de kans aanwezig dat je als Martha een bitter mens wordt en als Maria een onaantastbare prinses. Een groot deel van de pijn van Martha is dat ze zo graag van Maria wil horen dat ze het goed doet.

Geven en ontvangen leer je in relatie met anderen. Martha’s en Maria’s leren het meest van elkaar.

Paulien Couvée is predikant van de Protestantse Gemeente Middelburg.