Angst voor vreemden

Het is wonderlijk: bij veel angst verstijven we, bij een beetje presteren we optimaal. Belangrijk is welke gevoelens, welke verwachtingen er tegenover staan. Als ik absoluut zeker ben dat ik zal slagen, bestaat het risico dat het juist niet lukt, omdat ik te argeloos ben. Het is nodig om ook een klein beetje angst te hebben als tegenverwachting: het kan altijd misgaan, is dit wel de goede weg? Het is de combinatie van de grote positieve verwachting die vooroploopt en een kleine tegenverwachting, die meestal in stilte erachteraan hobbelt, die ervoor zorgt dat we in beweging en op koers blijven.

VOOROORDELEN

Hoe werkt dat in de ontmoeting met anderen? Ook als iemand een onbekende is, hebben we bepaalde verwachtingen en maken we een inschatting, vaak gebaseerd op verhalen of eigen ervaringen met mensen die op deze onbekende lijken: Wat is het voor iemand? Wat weet en kan iemand? Die inschatting is nooit helemaal correct. Soms zitten we er pijnlijk ver naast, en moeten we diep door het stof en onze verontschuldigingen aanbieden. Het gekke is dat juist als we er ver naast zitten, we er vaak van overtuigd zijn dat onze inschatting de enige juiste is en weigeren om onze ideeën en verwachtingen aan te passen. Maar wie ben ik, om precies te weten hoe de ander is?

We kunnen niet zonder die eerste inschatting, maar het is de kunst om er een klein beetje ‘aan de goede kant’ naast te zitten, zodat de ander dat zelfs als een compliment kan opvatten. Het is belangrijk om attent te zijn, en te accepteren dat vooroordelen er zijn om telkens weer bijgesteld te worden. Ook in een groep waarbinnen je iedereen goed kent, geldt dat. Hoe lang je mensen ook kent, als je bereid bent om open te staan, je te laten verrassen en je verwachtingen bij te stellen, zullen ook zij je verrassen.

Als je jouw verwachtingspatroon met dwang aan anderen oplegt, past de ander zich daaraan aan of laat je alleen dat zien wat binnen het patroon past.

WIJ EN ZIJ

We worden vaak bang gemaakt voor verschillen, voor diversiteit. Maar stel je eens voor dat iedereen precies hetzelfde denkt, voelt en doet, en niemand ook maar in iets afwijkt van de anderen. Voor mij is dat een schrikbeeld.

Natuurlijk: mensen willen ergens bij horen. We hebben de groep nodig. Maar wat is mijn groep? We leven niet permanent binnen een en dezelfde overzichtelijke groep: het ene moment zijn we met familie, dan met collega’s, de buurt enzovoort.

Toch lijkt het of we ons lidmaatschap van ‘de groep’ willen aantonen door nadrukkelijk aan te geven wie er niet bij horen. We suggereren alles te weten van mensen uit de eigen groep.

Mensen van buiten die groep zouden totaal anders zijn, niet te kennen en niet te begrijpen.

ÉÉN GROEP

Heel vroeger was het misschien een goede strategie om deel uit te maken van een grote homogene groep, die de strijd aankon met andere groepen. Om oorlogen te voeren en met buit beladen thuis te komen. Nu is de hele mensheid zo verweven, dat er uiteindelijk maar één groep is, met een heleboel ‘subgroepen’. We hebben elkaar veel meer nodig dan we vaak denken.

Om welk product dan ook te maken, halen we grondstoffen hierheen overal vandaan. Daarvoor hebben we machines, transportmiddelen en communicatiemiddelen nodig waar zowat de hele wereld bij betrokken is om ze te maken. In deze situatie is het onverstandig om je positie te verbeteren ten koste van andere subgroepen, want dat gaat ten koste van het geheel.

VOLWASSEN

Veel sociale problemen hebben te maken met een gebrek aan volwassenheid: mensen die anderen als kleine kinderen behandelen, mensen die in hun kinderparadijs willen blijven en bang zijn voor wat zich daarbuiten bevindt.

Ouders beginnen wel met waarschuwen: ‘niet met vreemden meegaan’. Maar het is juist de bedoeling dat kinderen daar later tegenin gaan -wie wil groeien in volwassenheid, heeft nieuwsgierigheid nodig, moet willen weten.

Angst voor de vreemdeling is een logische eerste reactie, maar wel een kinderlijke. Onze nieuwsgierigheid en wil om volwassen te worden, die daarnaast staat, moet ons op zoek laten gaan naar die ander, om die beter te leren kennen. Met alle voorzichtigheid die je ingeprent is, toch de ontmoeting durven aangaan met die vreemdeling, voor wie wij ook vreemdeling zijn.