‘Daar zijn waar Christus is?’

In gesprek met René de Reuver

Dominee René de Reuver is sinds april 2016 scriba van het moderamen – het dagelijks bestuur – van de landelijke Protestantse Kerk. Volgens de site van de Protestantse Kerk is het ambt van scriba of algemeen secretaris de belangrijkste functie in het moderamen. De scriba heeft als taak om vanuit theologisch perspectief na te denken over de koers van de PKN. Hij of zij vraagt aandacht voor actuele thema’s en bereidt beleidsstukken voor. Daarnaast vertegenwoordigt de scriba de PKN in allerlei kerkelijke en maatschappelijke verbanden.

René vervult het ambt van scriba met veel betrokkenheid en plezier. We spreken elkaar eind november, online via een videoverbinding. Fysieke ontmoetingen zijn door coronamaatregelen nog zeer beperkt. Tijdens ons videogesprek hapert het beeld af en toe. Gelukkig belet het René niet om open te praten over wat hem in zijn werk ten diepste motiveert en inspireert.

Kerk-zijn in crisistijd

De pandemie heeft een enorme invloed op de samenleving en op het kerkelijk leven. Wat betekende dit in het afgelopen jaar voor de leiding van de landelijke kerk? René vertelt: ‘Toen de overheid en het RIVM met maatregelen kwamen om verspreiding van het virus tegen te gaan, kregen we al snel vragen vanuit de plaatselijke kerken. Wat doen we met de kerkdiensten en andere activiteiten? Er was een sterke behoefte aan richtlijnen van ons als landelijk bestuur. We hebben die verantwoordelijkheid opgepakt en regels voor kerkelijke bijeenkomsten opgesteld. De regels brachten we als een dringend advies. Plaatselijke kerken konden zelf kijken hoe ze dit verder wilden uitwerken. Tegelijk vond ik het belangrijk om als leiding van de kerk niet in regelgeving te blijven steken. De coronacrisis bracht ook een pastorale opdracht met zich mee. Hoe kunnen we als kerk hoop en troost bieden aan de mensen? We dachten aan kerkdiensten via de televisie of andere kanalen. We zijn hierover met de EO gaan praten. Dat leidde vorig jaar in de tijd voor Pasen tot zes kapeldiensten op televisie. Verschillende protestantse kerken werkten aan deze vieringen mee.

Ook op diaconaal vlak wilden we als kerk iets betekenen. De coronacrisis brengt veel eenzaamheid met zich mee. Daar wilden we iets aan doen. Ook wilden we praktische hulp bieden. Daaruit is het initiatief #nietalleen ontstaan. Allerlei kerken en organisaties doen hieraan mee. Het platform koppelt hulpvragen en aanbod van vrijwilligers aan elkaar.’

Voorzichtig en creatief

Het bestuur van de Protestantse Kerk heeft ervoor gekozen om in de adviezen aan plaatselijke kerken dichtbij de maatregelen van de overheid te blijven. Sommige kerkleden reageerden kritisch: ‘Zijn we als kerk niet te voorzichtig?’ ‘Passen we ons niet te veel aan de overheid aan?’ René begrijpt die kritiek. ‘Het gaat om wezenlijke eigenschappen van de kerk: samenkomen, vieren, de ander opzoeken. Daar moeten we ook zoveel mogelijk mee door blijven gaan. Alleen wel met inachtneming van de regels.’ René vertelt dat er twee overwegingen zijn geweest om dicht bij de regels van de overheid te blijven: ‘In de eerste plaats gaat het om de volksgezondheid van ons allemaal, kerkelijk of niet-kerkelijk. De maatregelen zijn bedoeld om ieders gezondheid te beschermen. De kerk neemt in dat opzicht geen uitzonderingspositie in. In de tweede plaats moet je er toch niet aan denken dat kerken een bron van besmetting zijn. Kerken zijn een plaats waar het heil verkondigd wordt. Als mensen in de kerk besmet worden, is dat in tegenstrijd met dat heil.’

René roept plaatselijke kerken wel op om zoveel mogelijk door te gaan met vieringen, en allerlei vormen van ontmoeting. ‘Wees creatief! Zoek naar wat er wél kan binnen de beperkende maatregelen.’ René is blij dat er op allerlei plaatsen zoveel goeds gebeurt.

Toekomst van de kerk

Veel kerken hebben al langere tijd te maken met krimp. Het is nog moeilijk te overzien wat de coronacrisis precies betekent voor de toekomst van de kerk. In veel plaatsen trekken de online-kerkdiensten nu meer mensen dan er voor de pandemie in de kerk kwamen. Toch zijn er wel zorgen of de mensen na de crisis terug zullen komen in de kerk. De visienota Van U is de toekomst gaat in op nijpende vragen van gemeentes rond het teruglopende aantal leden. Deze nota was half februari 2020 afgerond, net voor de coronacrisis uitbrak. Daardoor duurde het tot juni 2020 dat de nota door de synode kon worden aangenomen. De visienota schetst een positief perspectief op de toekomst.

René vertelt: ‘De kerngedachte is dat de toekomst aan God is. We mogen uitzien naar Zijn Rijk. Als kerk hoeven we ons niet krampachtig bezig te houden met het in stand houden van het instituut. Het gaat erom dat we ontvankelijk worden voor de verrassingen die God ons geeft.’ René wil de zorgen over krimp niet bagatelliseren en al helemaal niet ontkennen. Tegelijk wil hij plaatselijke kerken aanmoedigen om niet in deze zorgen te blijven steken. ‘We hebben een vreugdevol perspectief. In woord en sacrament wordt Gods liefde en genade doorgegeven. Stel je daarvoor open.’

Roeping

René pleit voor lichtere vormen van kerk-zijn. ‘Houd aandacht voor waar het ten diepste om gaat.’ Ook in zijn eigen werk probeert hij zichzelf en anderen ‘bij de les te houden’. ‘Het is mijn taak om kritische vragen te stellen, als: “Waar zijn we nu zo druk mee? Is het nodig/belangrijk dat we hier nog verder over doorpraten?”’

In zijn persoonlijk leven maakt René bewust tijd voor stilte en bezinning. ‘Twee jaar geleden bezocht ik in de tijd voor Pasen een stilteviering in onze plaatselijke protestantse gemeente. Daar werd ik bijzonder geraakt door een Christusicoon. In de stilte en aanschouwing was het alsof Jezus mij persoonlijk aansprak. Hij stelde de vraag: “Ben jij daar waar Ik ben?”’ Deze vraag is voor René een belangrijke leidraad geworden in zijn leven en werken. ‘In die tijd was ik net bezig om de visienota over de toekomst van de kerk te schrijven. De ervaring tijdens die stilteviering inspireerde me om Jezus’ vraag op te nemen in dit rapport. Het is een wezenlijk appel dat richting kan geven in het kerkenwerk. Zijn wij daar waar Christus is? Wat zijn de uitdagingen waar wij in deze tijd voor staan?’

Veelkleurigheid en samenwerking

In het afgelopen jaar is er veel aandacht geweest voor nieuwe vormen van kerk-zijn. René vindt het belangrijk om ruimte te geven aan deze pionier-initiatieven. ‘Deze tijd vraagt om verscheidenheid, zeker vanuit missionair oogpunt. De Geest is beweeglijk.’ Het rapport Mozaïek van kerkplekken gaat over deze nieuwe vormen van kerk-zijn. In het verlengde van dit rapport stelde de leiding van de Protestantse Kerk ook een nieuwe nota over het ambt op. ‘De opkomst van veel nieuwe initiatieven vroeg om een verdere doordenking op het ambt. Ook daarin willen we meer ruimte bieden.’ René is blij met de veelkleurigheid van de kerk. In de visienota Van U is de toekomst pleit hij voor meer contact en samenwerking tussen verschillende kerken. ‘De coronacrisis heeft laten zien dat we elkaar als kerken in moeilijke tijden goed weten te vinden. Heel snel konden we samen verschillende acties ondernemen. Het zou fijn zijn als dat ook in rustiger tijden kan.’

Bij het opstellen van visienota’s en beleidstukken werkt René graag met anderen samen. ‘Ik werp vaak de thema’s op en schrijf een eerste concept. Vervolgens denken en praten verschillende mensen daarover mee. De uiteindelijke tekst komt dus altijd in samenspraak met anderen tot stand’.

Schuld belijden

Als scriba van de PKN had René al langere tijd contact met vertegenwoordigers van de Joodse gemeenschap. ‘Tijdens die gesprekken bleek dat er in de Joodse gemeenschap nog steeds veel pijn leeft over de opstelling van de kerk in de tijd vóór, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. Joodse mensen vertelden me dat ze hebben geleden onder de bekeringsdrang van de christelijke kerk. Ze móésten christen worden om erkend te worden. Tijdens de oorlog, en na die tijd – bij de terugkeer – had de kerk als instituut méér voor de Joodse gemeenschap kunnen doen.’

Op de schuldbelijdenis zijn veel kritische reacties gekomen. Familieleden van mensen die in het verzet hebben gezeten, zijn pijnlijk getroffen door de verklaring. Hun dierbaren hebben tijdens de oorlog hun leven op het spel gezet om Joodse mensen te helpen. Ook kerkhistorici komen met voorbeelden van kerkelijk verzet tegen het Naziregime. ‘Ik heb hier diep respect voor!’, zegt René bewogen. ‘Ook in de verklaring noemen we deze moedige daden. Het is nooit onze bedoeling geweest om hieraan voorbij te gaan. De schuldbelijdenis is vooral bedoeld om de pijn te erkennen die de Joodse gemeenschap aan de christelijke kerk als instituut heeft opgelopen.’

De dag na ons interview heeft René overleg met het moderamen. Daar zullen ze uiteraard verder praten over de schuldbelijdenis en de reacties daarop. Enkele dagen later lees ik in Trouw de erkenning van het PKN-bestuur dat ze bij het opstellen van de verklaring het verzet er meer bij hadden moeten betrekken.

Aanstekelijke vreugde

Tot slot van ons gesprek vraag ik of René zelf nog iets wil meegeven aan de lezers van Ouderlingenblad. René antwoordt: ‘Ik wens alle kerkelijke medewerkers en vrijwilligers toe dat ze hun taak met enthousiasme en plezier mogen doen. De boodschap van het Evangelie en de belofte van Gods Rijk geven ons een vreugdevol perspectief op de toekomst. Ik hoop dat iedereen geraakt wordt door die vreugde en deze ook mag uitstralen. Dat is aanstekelijk en daar gaat aantrekkingskracht van uit!’