De kerk fotografisch verbouwen

Nadenken over de toekomst van het kerkgebouw

Wanneer een kerkgebouw te groot of te klein is, bouwvallig, gedateerd of te gesloten, moet er verbouwd worden. Hoe neem je dan de hele gemeente mee in het proces van verandering? Hoe zorg je ervoor dat de gemeenteleden zich weer thuis voelen in de nieuwe ruimte? Rufus de Vries, fotograaf en gemeentelid bij de Gereformeerde Kerk vrijgemaakt (GKv) Amersfoort-centrum, vertelt aan Stefan Belderbos hoe zijn gemeente aan de slag is gegaan met de verbouwing. En hoe hij als fotograaf dit proces heeft kunnen begeleiden en verrijken.

De GKv Amersfoort-centrum kerkt in een gebouw uit de jaren zeventig, De Kandelaar. Het is een modern kerkgebouw met een ruime kerkzaal waar de vijfhonderd leden van de gemeente goed in passen. Maar de afgelopen vijftig jaar is er dusdanig veel veranderd in de visie van de gemeente op haar rol in de wijk en op de wijze waarop zij haar geloof wil vieren, dat aanpassingen noodzakelijk zijn. Het huidige gebouw is te veel eengebouw en een andere inrichting van het liturgisch centrum.

Om dit veranderingsproces in goede banen te leiden, is vanuit de gemeente een commissie opgericht. Deze heeft een eerste inventarisatie gemaakt van de wensen. Daarna heeft de gemeente een architectenbureau in de arm genomen, dat gespecialiseerd is in het betrekken van de gebruikers, de gemeenteleden, bij het ontwerpgrafisch bastion: een troonzaal voor de eredienst met een weinig uitnodigende entree. De gemeente organiseert al jaren activiteiten samen met de buurt en verhuurt het gebouw aan clubs en verenigingen. Daarom is de wens om de kerk een meer open uitstraling te geven en laagdrempelig te maken. Maar er zijn meer wensen: gezellige ontmoetingsruimtes met betere akoestiek, renovatie van de keuken, liefst een multifunctioneel proces. Het architectenbureau heeft drie toekomstscenario’s opgesteld, die met de gemeente zijn besproken. Daarna schreef het bureau een eerste rapportage en advies. Dit najaar gaan de gesprekken verder en wordt er toegewerkt naar het definitieve ontwerp.

Rufus de Vries probeert, in samenwerking met het architectenbureau, de gemeenteleden op een beeldende manier bij het ontwerpproces te betrekken, want niet alle gemeenteleden praten even gemakkelijk mee over nieuwe ontwerpen en toekomstvisies, bladeren even enthousiast de rapportages door. Voor veel gemeenteleden is het lastig om de nieuwe mogelijkheden te ontdekken in een gebouw dat zo lang onveranderd en zo vertrouwd is.

Nadruk op relaties

De Vries werkt al meer dan vijftien jaar als zelfstandig fotograaf. Zijn opdrachtgevers zijn onder andere overheden, woningbouwcorporaties, architecten, onderwijsinstellingen en kranten. In zijn documentairefotografie benadrukt hij de relaties die mensen met elkaar of met hun omgeving hebben. De laatste jaren ensceneert hij zijn foto’s steeds meer. Hij wil zo niet alleen de actualiteit vastleggen, maar ook iets van de toekomst laten zien. Hij wil mensen bewust maken van de rol die zij spelen in de gemeenschap. Zo maakte hij in opdracht van een welzijnsorganisatie een fotoserie over de Amersfoortse woonwijk Schuilenburg die dit jaar vijftig jaar bestaat. De serie laat goed zijn werkwijze als fotograaf zien. Ze is onder meer geïnspireerd op de artist impressions van nieuwbouwprojecten, de grote tekeningen op de borden bij de bouwlocaties. Zij tonen een ideaalbeeld van het gebouw en de wijk, dat waarschijnlijk nooit echt werkelijkheid zal worden. De Vries schetst in deze fotoserie met een knipoog een ideaalbeeld van de wijk. Hij fotografeert de wijkbewoners in hun straat of op het schoolplein terwijl zij slingers ophangen en ballonnen opblazen. Het zijn foto’s van vrolijke samenkomsten, maar wanneer je langer naar de foto’s kijkt, is er toch iets vreemds aan de hand. Aan de ene kant lijkt het alsof de fotograaf onverwacht op een feestje is aangekomen en spontaan een foto maakt. Bij nader inzien kijken sommige deelnemers echter wel erg nadrukkelijk naar de fotograaf en nemen zij een geposeerde houding aan.

De Vries treedt tijdens het maken van zijn foto’s op als beeldregisseur. Vooraf maakt hij een schets van de locatie en de interactie tussen de personen. Met deze schets gaat hij naar de buurtbewoners en enthousiasmeert ze om deel te nemen. Samen met de bewoners werkt hij de scène verder uit. Hij maakt meerdere opnames vanuit een vast camerastandpunt. De foto›s voegt hij op de computer samen tot een nieuw beeld. Achter zijn beeldscherm kan hij alle elementen uit de foto – de (groepjes) mensen, de slingers en ballonnen – opnieuw ordenen tot een afgewogen geheel.

Kerkleden als figurant

In De Kandelaar maakte hij op dezelfde wijze zijn artist impressions van de ruimtes, met de kerkleden als figurant. Ook hier maakte hij eerst schetsen om zijn plannen voor de gemeenteleden te verduidelijken. Met zijn foto’s veranderde hij vervolgens de kerkzaal in een gymnastiekruimte, een ontmoetingsruimte voor de jeugd werd door hem omgetoverd tot zzp-café, een opslaghoek werd een kapel. De gekozen nieuwe functies voor deze ruimtes waren vooral bedoeld om de gesprekken daarover op gang te brengen, niet perse als reëel toekomstperspectief. De Vries wilde mensen met een frisse blik naar het gebouw laten kijken. En het werkte. ‘De beelden geven vrolijkheid aan het proces en brengen het gesprek op gang tussen gemeenteleden’, vertelt hij.

Komende maanden worden de plannen door het architectenbureau verder uitgewerkt en wordt het definitieve ontwerp gemaakt. In deze periode komen ook enkele heikele zaken aan bod, zoals de inrichting van het liturgisch centrum. Hierover wordt binnen de gemeente nog volop gediscussieerd en de standpunten, met name over een nieuw podium, lopen uiteen. Of zijn fotografie ook bij deze beslissing een rol kan spelen, weet De Vries nog niet. Daarvoor is het nog te vroeg,

Maar zijn ensceneringen hebben in de eerste fase zeker hun nut bewezen. ‘Het was belangrijk om ook concreet bezig te zijn met elkaar.’ ‘Zo’n sportzaal-scène is gewoon heel grappig om te doen’, vertelt De Vries. ‘Opeens komt iedereen in zijn sportbroekje binnen en gaan we die scène spelen. Iemand die normaal op zondag altijd in pak naar de dienst komt, zie je nu op de foto in sporttenue in de kerkzaal. In de kerk gaat het meestal over geestelijke dingen, daarover wordt veel gepraat. En hier ben je gewoon met elkaar iets aan het maken. Wij konden zo laten zien dat het ook leuk is om met elkaar over de toekomst van onze kerk na te denken’.

Stefan Belderbos is redactielid van Laetare. De foto’s zijn van Rufus de Vries.

Klik op de links voor meer informatie over dit project en de fotograaf. De fotograaf heeft toestemming verleend voor gebruik van de foto’s.