Menu

Basis

Kerstnacht in de theater-kerk van Enschede

Als het kerkgebouw midden in het centrum tot theater wordt, zal dan niet de vorm van de kerstnachtdienst mee-veranderen?

Mw. drs. H.J. Siebert en drs. J.D. Zuurmond zijn beiden predikant binnen het vierkoppige ‘predikantenteam’ van de Protestantse Gemeente Enschede

De Grote Kerk in het centrum van Enschede is al jaren niet meer als kerk in gebruik. Het beheer van het gebouw is in handen van het Wilminktheater, dat de kerkzaal ruim twintig jaar geleden transformeerde tot multifunctionele theaterruimte: vloerbedekking, sfeerloze stoelen in plaats van banken, en halverwege tussen plafond en vloer een prominente stalen draagconstructie voor de professionele lichtinstallatie. Gebleven zijn wel de gebrandschilderde ramen, de lambrisering, de houten kansel met klassieke trap, de in hetzelfde hout uitgewerkte ‘loges’ aan de zijkanten, en natuurlijk het prachtige Van Dam-orgel. Vijf keer per jaar mag de Protestantse Gemeente, als formele eigenaar van het gebouw, gebruik maken van de ruimte. Maar álles moet je zelf meenemen: tafel, lezenaar, Bijbel (!), paaskaars, tafelkaarsen, aansteekkaars, lucifers (!), collectezakken, bloemen mét vaas, en voor de kerstnacht graag ook behoorlijk wat aanvullend sfeermateriaal, want steriel is zo’n multifunctionele theaterzaal wel, zeker als er, zoals in de kerstnacht, geen licht van buiten door de gekleurde ramen naar binnen valt.

Het verhaal van Kerst is niet een boodschap voor de kerk, maar voor de wereld

‘Vroeger’ is echt voorbij

Niet alleen binnen in de kerkzaal, ook buiten is ‘vroeger’ echt voorbij. De Grote Kerk staat midden op een door cafés omzoomd plein. En kerstavond is dé uitgaansavond bij uitstek. Het plein wordt dan gevuld door een wonderlijk schaars geklede, op dreunende muziek feestende massa. Achter de kunstmatige ijsbaan van het ‘Winterwonderland’ gaat ergens nog de ingang van de kerk verscholen. En terwijl binnen Kerstnacht wordt gevierd, stijgt buiten op het plein het promillage gestaag door, waardoor de weg terug door de stad – lopend – bepaald avontuurlijke trekjes krijgt. Enschede viert Kerst!

De wereld verandert…

Dat de Protestantse Gemeente Enschede in dít kerkgebouw de kerstnacht viert, is dan ook al jaren niet meer vanzelfsprekend. De verleiding is groot om de kerstnachtviering te verplaatsen naar de comfortabele, sfeervolle en van allerlei hedendaags gemak voorziene, in 2015 ‘vernieuwbouwde’ Ontmoetingskerk, een kilometer verderop. Maar dat zou wel echt búiten het centrum zijn.

Dat we ondanks álle ongemakken toch kiezen voor de Grote Kerk heeft alles met de boodschap van Kerst te maken. Het verhaal van Kerst is niet een boodschap voor de kerk, maar een boodschap voor de wereld. En dus trekken we ons juist in de Kerstnacht niet uit die wereld terug. Juist in de Kerstnacht willen we de ver-wereld-lijking serieus nemen. De verwereldlijking in onszelf voorop.

… de kerk ook

Maar met die bewuste keuze voor ‘de wereld’ veranderde de laatste jaren het karakter van de dienst. Kerstnacht hier, nu, in dit ‘ontwijde’ gebouw in het hart van onze ontkerkelijkte stad kan niet betekenen dat we vanavond toch ‘kerkje gaan spelen’. Zo formuleerde de voorzitter van de kerkenraad het vorig jaar in de lokale krant Tubantia. We gaan hier niet doen alsof het nog een beetje vroeger is… met vooral nostalgische kerstliederen, en een echte preek, vanaf de hoge kansel, terwijl alleen het peertje boven de prediker brandt. Alles verandert, óók de kerk. En juist op deze plek, waar die verandering zó zichtbaar is, gaan we die uitdaging bewust aan. Juist met Kerst.

Theater

Het begon ermee dat we de ruimte serieus leerden nemen. Als de zaal theater is, laten we die zaal dan ook als theater gebruiken. Dus leerden we onszelf – jongere gemeenteleden – de bediening van de lichtinstallatie aan, zodat het licht in de zaal de dynamiek van de dienst kan volgen. En van de weeromstuit werden we zélf beweeglijker! Het theater bleek ons veel vrijer in de vormen te maken… Om ons vervolgens te laten ontdekken dat vorm ook niet méér is dan vorm. Na een paar ‘ontsporingen’ beseften we heel goed dat het geen ‘theatershow’ moest worden. En zo bracht het bijzondere gebouw ons via een omweg eens te meer tot de inhoud.

Kerstnachtgemeente

Na jaren van samen zoeken kent de gemeente die in de Kerstnacht samenkomt in de Grote Kerk van Enschede inmiddels een bijzondere samenstelling. Hooguit een kwart is afkomstig uit de gemeenschap die op reguliere zondagen samenkomt. Het andere deel van de kerstnachtgemeente komt echt ‘uit de stad’. Een bonte mix van stuk voor stuk geïnteresseerde bezoekers, die serieus genomen willen worden in hun verlangen… naar een Woord dat spreekt, Hier, nu, tot jou, tot mij. Wie hier komt, hoopt ergens op een Kerstnacht die in vorm en inhoud weet te verrassen. Niets zo verrassend als de boodschap van Kerst, als de hemel zich op aarde meldt. Maar wie kan de verrassing van Kerst nog meemaken als ‘Silent Night’ al weken tot vervelens toe heeft geklonken in de supermarkt? Staat die kerstromantiek het horen van het Evangelie niet in de weg? Wel, juist die wonderlijke coalitie in dat halfslachtige gebouw op dat seculiere plein in het hart van die moderne stad bleek nieuwe kansen voor verrassing te bieden…, voor een stem uit de hemel.

Het theater maakte vrijer in de vormen, om vervolgens vooral tot de inhoud te komen

Verrassend kerst

Wat beleeft die gemeenschap, in de Kerstnacht in die Grote Kerk? In 2016 gebruikten we veel audiovisuele techniek. Met de nodige inventiviteit kon, tijdens de Kerstnacht (!), kennis worden gemaakt met een keur aan ‘nieuwe’ kerstliederen uit het nieuwe Liedboek. Zo zong Sting, op een groot scherm, met kraakheldere stem, The angel Gabriel. En aansluitend zongen we zelf de Nederlandse vertaling, Lied 443. Tijdens de Evangelielezing werd op datzelfde scherm de hemelse engelenzang vertolkt door het Concerto Italiano dat o.l.v. Rinaldo Alessandrini vol enthousiasme Vivaldi uitvoerde: ‘Tre, quattr’ -GLORIA!’. Zoek het op op Youtube en je voelt de verrassing van dat moment.

Vrije liturgie

Liturgisch nemen we in de Kerstnacht veel vrijheid. Graag maken we gebruik van de ervaring die we in Enschede maandelijks op zondagavond opdoen in onze zgn. ‘credodiensten’. Daar spellen we het oude dogma en proberen dat multimediaal te plaatsen in onze tijd. Geen vraag wordt uit de weg gegaan. En tegelijk proberen we met nieuwe openheid te luisteren naar de stem van de oude kerk.

En zo luisterden we in de Kerstnacht van 2016 naar het oude dogma ‘waarlijk God en waarlijk mens’. ‘Wat bedoelen we eigenlijk met ‘God’?’, was de vraag die opkwam, gelijk aan het begin van de nacht waarin we wilden vieren… dat ‘God’ mens werd.

… het oude dogma ‘waarlijk God en waarlijk mens’
De opzet van de viering van 2016 is online na te lezen, deels te bekijken en te beluisteren op: http:// www.pgenschede.nl/ kerstnacht2016

Twee voorgangers

Graag gaan we in de Kerstnacht voor met twee voorgangers. Een dialogische voorbereiding blijkt van grote waarde. En ook in de uitvoering schept het kansen. Twee voorgangers die, begeleid door zachte orgelklanken, samen als zegen The Lord bless you and keep you van John Rutter zingen, dat is theater dat jong en oud raakt. In 2017 stonden er twee barok-fauteuils in het spotlicht op een kaal podium. Thema was toen ‘kwetsbare mensen’, midden in de #MeToo-discussie. Aan het slot van het laatste ‘preek’-fragment stonden we als voorgangers op uit de fauteuils, legden onze toga’s af, om samen a capella Ik wandel in gedachten – Lied 480 – in te zetten. Kom in mijn hart en woon er, zo zong verderop in het lied, zachtjes, de kerstnachtgemeente met ons mee, tot dat zo kwetsbare kind in de kribbe, in het hart van de stad. Kerstnacht in Enschede.

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken