Kind, kerk, app: spelenderwijs leren in Zweden en Duitsland

‘Kyrkan app’

Apps, games en spelcomputers, dat is waar de kinderen zijn. ‘En dat is niet waar de kerk was’, bedacht Liselotte Rogberg, werkend bij de communicatieafdeling van de Zweedse Lutherse Kerk in het landelijk bureau in Uppsala. Dus lanceerde zij het idee van een app voor kinderen tussen de 3 en 6 jaar. Het was een langdurig proces, vanaf het idee voor een app totdat de applicatie daadwerkelijk in een app-store te krijgen was. Eerst leek het ambitieuze plan veel te duur, totdat een fonds mee wilde werken. ‘En toen ineens was ‘Kyrkan app’ er binnen zes maanden.’

Deze online applicatie van de Zweedse Lutherse Kerk zet kinderen centraal. Zodra de jonge kinderen ‘hun’ app openen, zitten ze midden in de kerk. Ze kunnen het gebouw van binnen ontdekken, memory spelen met de dieren van de ark van Noach, orgelmuziek afspelen en filmpjes bekijken over dopen, trouwen en begraven.

Een voorloper van deze nieuwste vorm van kerkpresentie voor kinderen was de in Finland ontwikkelde virtuele kinderkerk. Gebaseerd op het destijds populaire ‘Habbo-hotel’ konden kinderen in 2009 als een alias door de kerk lopen. Er werd zelfs iedere zondag een speciale kinderkerkdienst gehouden. Maar de digitale ontwikkelingen gaan zo snel dat daar geen kind ‘meer zit’.

Speels inhoudelijk

Uitgangspunt voor Kyrkan app was vooral de lol, het leren op een speelse manier. Spelletjes, en ook filmpjes, nadat uit onderzoek bleek dat die aanslaan bij kinderen,. Rogberg: ‘Veel Zweedse kinderen komen in de kerk voor de rituelen van vooral begrafenis, maar ook doop en trouwen. Dat werden dus de belangrijkste filmpjes. Die filmpjes geven woorden aan, duiden symbolen en geven antwoorden op vragen die volwassenen misschien soms niet eens kunnen geven.’ Daarmee beoogt de app ook een gesprek op gang te brengen tussen kinderen en volwassenen.

Twee dominees dachten mee, zij vonden de eenvoudige woorden. De ideeën werden getest in kleutergroepen voordat ze daadwerkelijk in animatie werden omgezet. Aan de jongen die praat in de animatiefilms, heeft een beroemde Zweeds acteur zijn naam verbonden. Als de kinderen de app openen, zijn ze bij de kerk. Ze kunnen kerkklokken luiden en de haan bovenop de toren gedag zeggen. Met een klik of vingertik zijn ze in de kerk, waar ze een kaarsje kunnen branden of een kerststalletje inrichten op het altaar. De app is gratis verkrijgbaar sinds 2018.

Technisch zo gemaakt dat alleen onderhoud nodig is op het gebied van voortgaande techniek. Er is immers steeds een nieuwe groep kinderen van rond de vijf jaar oud. Inmiddels is ook een filmpje over Pasen toegevoegd. Per maand wordt de Kyrkan app door 500 tot 1000 unieke bezoekers gebruikt.

Mee laten praten

‘Heel veel leden van de Svenska Kyrkan (Kerk van Zweden) zijn kinderen. Ze hebben dezelfde rechten als volwassenen om de verkondiging en de gemeenschap van de kerk te begrijpen en te ontvangen’, zegt Liselotte Rogberg.

‘Wij vonden het daarom heel belangrijk om ze zelf mee te laten praten over wat ze leuk vinden en wat ze nodig hebben om alles wat bij ‘kerk’ hoort te ontvangen en begrijpen. Kinderen moeten zich absoluut welkom en thuis voelen in de kerk, ook als ze die na de digitale ontdekkingstocht fysiek bezoeken.’

‘Kirche-entdecken.de’

De Duitse lutheranen adresseren basisschoolkinderen al sinds 2005. Zij doen dat met een website die in 2011 werd gereviseerd én in 2018 zo werd geupdatet dat de website ook op een mobiele telefoon goed te bezoeken is. De website is ontwikkeld door een projectgroep van theologen, mediawetenschappers en dramaturgen die verbonden zijn aan de lutherse kerk in Beieren en in Hannover (Duitsland kent als bondsland afzonderlijke ‘Landeskirchen’ per land).

Op de thuispagina worden de kinderen hartelijk begroet door Kira de ekster. Ze woont in de kerk, nodigt uit om óf rond te struinen in alles wat met kerk en geloven te maken heeft, óf om met Maarten Luther naar het verleden te reizen. In de nieuwste versie heeft de kerk een zolder. Daar valt allerlei informatie te vinden over geloven, religie en de vijf grote wereldreligies. Een redactieteam houdt de site op het aanplakbulletin op de voorpagina actueel.

Momenteel is daar de tekst te vinden: ‘Oorlog maakt je bang. Wij wensen ons vrede.

Hier kun je je angsten en zorgen, je vragen en wensen opschrijven. Soms helpt dat hele kleine beetje om wat minder bang te zijn’. Als je erop klikt, komt er een werkblad dat je in kunt vullen en is er een knop waaronder een kind kan lezen wat er aan de hand is in Oekraïne. Net daarboven is de ‘vredesengel voor alle gevallen’ te vinden.

‘Leren in gesprek te gaan met God’

Orthodox gebedenboek voor jongeren

Anna Kostyleva onderwijst het vak ‘orthodoxe levensbeschouwing’ in het secundair onderwijs in België. Haar leerlingen wisten vaak niet goed hoe te bidden en dat bracht haar op het idee van een orthodox gebedenboek speciaal voor hen.

Hoe moet ik bidden?’

Na haar studie Slavistiek en Oost-Europakunde aan de Katholieke Universiteit Leuven begon Anna Kostyleva met lesgeven en volgde zij een cursus theologie aan het Orthodox Theologisch Instituut ‘de Heilige Apostel Paulus’ te Gent. Daarnaast is zij als lesgever en coördinator werkzaam voor het Centrum voor Russische Studies aan de KU Leuven. ‘In mijn eerste twee jaar in het Vlaamse secundair onderwijs merkte ik dat mijn leerlingen niet zo goed wisten hoe ze bidden konden. De jongeren in mijn klas kwamen uit verschillende landen: Rusland, Oekraine, Roemenië, Griekenland, Eritrea.

Hoe moet ik bidden? vragen ze. Welke woorden kan ik gebruiken? Dan antwoord ik dat we in eigen woorden kunnen bidden.

Soms kan het echter zijn dat je niet direct de juiste woorden vindt. Er zijn zoveel prachtige gebeden door de heiligen en de kerkvaders geschreven die ons hiermee kunnen helpen.’

Uitnodigend

‘Ik begon mijn les altijd met het Onze Vader in het Nederlands. Toen er meer vraag van de leerlingen kwam naar andere gebeden, kwam ik in de les met losse blaadjes, wat erg onoverzichtelijk was. Dit bracht mij op het idee om een orthodox gebedenboek voor jongeren samen te stellen.

Er bestaan al wel orthodoxe gebedenboeken in het Nederlands, maar niet voor deze doelgroep. Voor tieners lijkt het al direct veel en moeilijk. Zo bedacht ik zelf een iets kortere versie te maken, toegankelijk en uitnodigend voor jongeren, zodat ze kennis kunnen maken met de orthodoxe traditie en betekenis van gebed.

Elk hoofdstuk begint met een toepasselijk citaat van de kerkvaders. Het zijn ochtenden avondgebeden, gebeden ter voorbereiding op de Heilige Communie en dankgebeden, het Jezusgebed, het gebed van Efraïm de Syriër en diverse gebeden, zoals ‘voor de naasten’ en ‘tafelgebeden’. In de orthodoxe traditie bidt men voor zowel de levenden als de overledenen. Je vindt ook lege blaadjes in het gebedenboek waarop de leerlingen zelf de namen van hun naasten kunnen opschrijven. De selectie van de gebeden heb ik afgestemd op de gebeden die ik zelf ken en gebruik. De Nederlandstalige vertalingen van die gebeden komen uit het gebedenboek verzorgd door Archimandriet Thomas, uitgegeven en gedrukt door de uitgeverij Gozalov Books (2012).’

Aangenaam hulpmiddel

Het is belangrijk om het boekje aantrekkelijk voor jongeren te maken. Daar zorgden illustrator Anastasia Akhnina en vormgever Serafima Yavarouskaya voor. ‘Anastasia heeft prachtige schilderijen in aquarel gemaakt, geïnspireerd op de bestaande Byzantijnse icoonschilderkunst en mozaïeken. Ze heeft ook een illustratie van de kalender van het kerkelijk jaar gemaakt: tekeningen van de twaalf grote feesten met de namen en data van de feestdagen. Die vind je helemaal op het einde van het boekje.’

Dit gebedenboek kan zeker ook in de pedagogische context worden gebruikt. ‘Leerkrachten kunnen het gebruiken om uit te leggen welke soorten gebeden er zijn, hoe een gebed eruit ziet, wat een troparion of kondakion betekent, waarom het gebed van Efraïm de Syriër een vastengebed is, welke grote feesten er in het kerkelijk jaar zijn. De leerkracht kan zelf bepalen op welke manier deze aspecten in de les kunnen worden geïntegreerd. Ik denk wel dat het een aangenaam hulpmiddel zal zijn om lesthema’s aan te kaarten en verder uit te breiden.’

Houvast geven

‘Ik kan het belang van het gebed niet beter omschrijven dan met de woorden van de heilige Johannes Klimakos:

Zonder gebed, zonder de wil om met God te communiceren, is het onmogelijk om christen te zijn.

Ouders kunnen die traditie en dat belang van het gebed meegeven door hun kinderen bijvoorbeeld gebedjes te laten leren die ze zelf kennen. Zo heb ik ook mijn eerste gebeden, het Onze Vader-gebed en het gebed tot de Moeder Gods, van mijn moeder geleerd.

Dat is heel waardevol voor het kind. Uiteindelijk is het aan het kind zelf om verder op zoek te gaan en zelf tot een ‘selectie’ van gebedjes te komen die hem en haar raken. Het is immers niet de hoeveelheid gebeden die van belang is, maar de kwaliteit.

God zal altijd je gebed horen als het recht uit je hart komt.

Ik hoop dus dat dit gebedenboekje een houvast zal geven voor elke orthodoxe christen, jong of oud, gelovig of nog zoekend, om in dialoog te gaan met God.’

Pakistaans kinderboekproject over religieuze feesten

De Pakistaanse pedagoge Varda Zafar werkt in Australië als ‘Early Childhood Teacher’ met kinderen van drie tot vijf jaar. ‘Voor hen kan ik al mijn opgedane kennis inzetten. Ik denk na over ethisch en religieus gedrag van kinderen. Ik kom op het spoor hoe interesses worden gevormd in kinderen en hoe we dit alles kunnen gebruiken om een betere gemeenschap te vormen.’ Het is juist ook voor deze jonge leeftijdsgroep dat zij een serie is gaan schrijven over religieuze feesten.

Van jongs af aan is Varda Zafar geïnteresseerd in mensen en dat leidde tot de studie Pschologie. Zij ontdekte hoe groot de invloed is van de kinderjaren op de rest van het leven. Tijdens haar studie werkte ze in Turkije met kinderen die extra ondersteuning nodig hadden.

Vervolgens ging zij in Pakistan aan de slag met kinderen in de leeftijd van 8 jaar. ‘Maar geen enkele methode die ik gebruikte gaf wat ik eigenlijk zocht: een lesmethode die kinderen leert om een goed mens te zijn en hen het beste kon geven voor hun toekomst.’ Inmiddels werkt Zafar alweer een aantal jaar in Australië en is zij volop bezig met haar interreligieuze kinderboekenproject.

Zoeken naar kansen

‘Ik ben dit project begonnen voor kinderen in deze leeftijdscategorie, omdat ze juist in hun jonge jaren gevormd worden. De uitdaging blijft om in samenspraak met hen te zoeken naar kansen voor een positieve ontwikkeling.’ Zafar merkte dat cultuur en religie vervlochten zijn met elkaar. ‘Als je deze dimensie weet aan te boren in een kind, komt het ten goede aan de holistische ontwikkeling.’ Daardoor leert een kind wat betekenisvol en belangrijk is in het leven.

‘In Australië merkte ik dat mensen niet makkelijk praten over cultuur en religie. Ze waarderen wel de diversiteit aan culturen en constateren dat een kind door contextuele culturele ervaringen verschillende vaardigheden leert die belangrijk zijn voor hun leven. Het spreken over religie blijft wel ingewikkeld.’ Dat laatste is de motivatie van Zafar om zo over religieuze feesten te schrijven dat kinderen zich erin kunnen herkennen:

‘Ik wil cultuur en religie op een leuke manier samenbrengen. Ik koos voor boeken, omdat je door voorlezen van een boek een wereld voor kinderen opent en hen dezelfde of een nieuwe ervaring kan geven. Zo krijgen ook ouders en docenten een taal om met de kinderen in gesprek te raken over religie en cultuur.’

Openheid op gang brengen

Zafar heeft drie boeken geschreven tot nu toe, mét illustraties en bedoeld voor kinderen van 3 tot 5 jaar. De kinderen die erin figureren hebben ook die leeftijd, om het zo aansprekend mogelijk te maken. Besproken worden feesten vanuit sikhisme, islam en christendom, zoals Vaisakhi (Zonneof Lenteoogstfeest), Eid-oel-Adha (Offerfeest) en Kerst, gericht op jong lezerspubliek in India en Pakistan (Punjab) en daarom ook geschreven in het Engels, Punjabi en Urdu.

Zafar hoopt met haar boeken de dialoog en openheid voor religie verder op gang te brengen.