Kindertheologie: samen met kinderen de bijbel en geloof ontdekken

Kinderen: hun eigen vragen en gedachten

Wie heeft de bloemen gemaakt? Waar is de zon als ik ga slapen? Waarom gaan dieren en mensen dood? En waar zijn ze dan? Wie maakte eigenlijk God?

Kinderen worden geboren in een wereld die zij nog moeten en mogen ontdekken. Met een open blik kijken ze naar alles om zich heen. Daar hoort verwondering bij, en veel vragen.

Kinderen stellen niet alleen vragen, ze denken daar ook over na en komen tot hun eigen gedachten en inzichten. Daarbij nemen ze hun ervaringen, ideeën, interpretaties, beelden en vermoedens mee. En hun eigen manier van denken. Dit is het vertrekpunt van kindertheologie. Kinderen krijgen het vertrouwen dat zij zelf kunnen nadenken over de Bijbel en geloof. Dat zij daar zelf betekenis in kunnen ontdekken. En dat zij zo kunnen bouwen aan hun eigen geloofsweg.

De Bijbel en geloof: krachtige bronnen van betekenis

Naast kinderen staan in de kindertheologie de Bijbel en geloof centraal. De Bijbel en geloof vormen krachtige bronnen waarin volop betekenis te ontdekken is. Zij krijgen het vertrouwen dat zij zelf hun verhaal vertellen. Als opvoeder hoef je dus niet tevoren de moraal van het verhaal te bepalen. Het gaat juist om openheid voor het verhaal zelf. Met handvatten en ‘opstapjes’ kunnen kinderen zelf en samen ontdekken welke schatten er in een verhaal verborgen liggen.

Dit ontdekken van betekenis heet in de kindertheologie ‘wederkerige ontsluiting’. Het eigen leven hier en nu kan door de Bijbel en geloof in een nieuw licht komen te staan. Het eeuwenoude verhaal van de Bijbel en geloof kan door het leven hier en nu nieuwe betekenis krijgen. Dan wordt er wederkerig betekenis ontsloten. Denk maar aan het verhaal van de Emmaüsgangers.

In het licht van het Paasverhaal krijgt hun leven nieuwe betekenis. En door de ervaringen in hun leven klinken de verhalen uit de oude, heilige boeken anders dan ooit tevoren.

Geloofsopvoeding: samen betekenis ontdekken in de Bijbel en geloof

De centrale plek van kinderen en de kracht van de Bijbel en geloof komen in de kindertheologie tot hun recht door jou als opvoeder. Enerzijds vraagt dat iets van je. Voorbereiding wanneer je met de kinderen met de Bijbel en geloof aan de slag gaat. Maar vooral: bewustwording van de gelijkwaardigheid en openheid die in de kindertheologie zo belangrijk zijn.

Maar kindertheologie heeft ook een belofte in zich. Wanneer je met kinderen op ontdekkingsreis gaat in de Bijbel en geloof kunnen er ‘gouden momenten’ ontstaan. Als je kijkt met een onbevangen blik en met een kind naast je, ontdek je zelf ook meer. Kindertheologie staat heel bewust voor de ruimte om daarvan te genieten en je te laten verrassen door de kinderen en de Bijbel.

Het ontstaan van kindertheologie

Wat we nu kindertheologie noemen, is vroeg in de jaren negentig begonnen bij de Zwitserse godsdienstpedagoog Anton Bucher en de Engelse godsdienstonderwijsexpert John Hull. Er gebeurde iets dat toen bijzonder was: er werd met kinderen gepraat in plaats van over hen, en dan nog wel met God en geloof als onderwerp. Het idee dat je kinderen daarin volkomen serieus moet nemen, betekende een verandering van perspectief.

Het ging in de godsdienstpedagogiek niet meer vooral over kinderen, maar over het eigen denken van en het spreken met kinderen.

Daarop volgden publicaties, discussies en de doordenking van wat kindertheologie nu precies is. In 2003 stelde de Duitse godsdienstpedagoog Friedrich Schweitzer dat het in de kindertheologie altijd om een samenspel moet gaan tussen

• het theologiseren van kinderen (de eigen ideeën, ervaringen en vermoedens die kinderen hebben, en hun eigen denken en de ontdekkingen die ze doen rondom de Bijbel en geloof),
• het theologiseren met kinderen (samen met kinderen zoeken naar antwoorden en ontdekkingen doen rondom de Bijbel en geloof) en
• het theologiseren voor kinderen (kinderen nieuwe inhoud aanreiken als ‘opstapjes’ en verrijking van hun ontdekkingstocht rondom de Bijbel en geloof).

Hier zie je de kindertheologische drieslag samengevat in het kindertheologisch model:

De opvoeder: drie rollen

Kindertheologie gaat uit van een open en gelijkwaardige, actieve en ontdekkende manier van opvoeden met de Bijbel en geloof. Het draait erom samen betekenis te ontdekken in de Bijbel en geloof. Er zijn drie rollen die je daar als opvoeder bij hebt.

Hier zie je de plek van de drie rollen in het kindertheologisch model:

De rol van aandachtige waarnemer

In deze rol gaat het om met aandacht kijken en luisteren naar kinderen, en zo het kind echt waarnemen. Samen met kinderen de Bijbel en geloof ontdekken begint in de kindertheologie met goed luisteren en kijken naar kinderen. Zien wie je voor je hebt.

Doorvragen. Alle mogelijkheden openlaten. Zo kom je op het spoor wat een kind zich nu echt afvraagt of echt bedoelt. Wat voor dit kind aanknopingspunten zijn. Waar een kind zelf nieuwsgierig naar is. Als je daar tijd en ruimte voor neemt, zul je merken dat kinderen zelf allerlei ideeën hebben én de denkkracht om over hun eigen vragen na te denken. Door goed te kijken en te luisteren krijg je ook scherp waar een kind in zijn ontwikkeling is. Je ontdekt bovendien wat de eigen voorkeuren van een kind zijn.

Houdt het van luisteren, praten, tekenen, dansen, zingen, de natuur in gaan…? Alles wat je observeert en opmerkt, helpt je om af te stemmen op dit specifieke kind of deze specifieke groep kinderen. En dat helpt de kinderen weer om betekenisvolle ervaringen op te kunnen doen.

De rol van betrokken reisgenoot

In deze rol staat het samen met kinderen oplopen, en zo samen verder komen, centraal.

Samen met kinderen in de Bijbel lezen en de verhalen en geloof ontdekken, kun je zien als een reis. Je bent op verschillende manieren samen onderweg. Soms huppelt of rent het kind vooruit en roept je om je iets te vertellen of te laten zien. Soms ga jij voorop, je kijkt vooruit en zoekt een pad voor jullie samen. En soms loop je naast elkaar, kijk je samen om je heen en deel je wat je ziet.

Op de juiste momenten ruimte geven aan het kind dat voor je uit gaat, aan het naast elkaar lopen en aan het zelf vooropgaan als opvoeder: dat doe je in je rol van betrokken reisgenoot. Enerzijds geef je kinderen daarbij alle ruimte en laat je je door hen verrassen.

Anderzijds bereid jij de reis voor, neem je mee wat je onderweg nodig hebt en speel je in op wat op jullie pad komt. In de kindertheologie is daarbij heel belangrijk dat dat altijd een open en gelijkwaardig proces is. Je loopt de weg echt samen en komt zo samen verder.

De rol van inhoudelijke gids

In deze rol gaat het erom kinderen op nieuwe inhoud te wijzen, en zo ‘opstapjes’ te geven die betekenisvolle ontdekkingen mogelijk maken.

Kinderen en hun eigen denken zijn in de kindertheologie het uitgangspunt. Maar wat kinderen kunnen weten of bedenken, komt soms aan een grens. Dan kan nieuwe kennis in de vorm van een weetje bij het verhaal hen verder helpen. Of een handreiking in de vorm van een lied waarin iets over God verteld wordt bijvoorbeeld. Deze ‘opstapjes’ lijken op steigers bij het bouwen van een huis: je zet ze alleen neer waar ze nodig zijn en zolang ze nodig zijn. Zo kunnen de kinderen steeds weer iets nieuws van betekenis ontdekken. En zo bouwen ze bagage op rond de Bijbel en geloof.

Kindertheologie is een uitnodiging om samen met kinderen met de Bijbel en geloof op weg te gaan.

Gelijkwaardig en open. Actief en ontdekkend. Een weg om stap voor stap te gaan en je eigen te maken. Op ontdekkingsreis. Kijkend met de ogen van een kind.