Mariafeesten

Liturgisch Leesplankje: Basale begrippen kort verklaard

Deze rubriek behandelt in vogelvlucht ‘grote onderwerpen’ uit de geschiedenis van kerk, kerkmuziek en liturgie. Het pretendeert geenszins volledigheid, maar is des te meer een uitnodiging tot verdere verdieping.

Voor de meeste rooms-katholieke en orthodoxe christenen is Maria, de moeder van Jezus, de belangrijkste heilige. Ook in de volksdevotie neemt zij een uiterst belangrijke plaats in, vaak zelfs prominenter dan God en Jezus. In protestantse kring neemt de belangstelling voor Maria al jaren toe. De rooms-katholieke en orthodoxe liturgische kalenders kennen een groot aantal Mariafeesten. De belangrijkste feesten (hoewel arbitrair), met een korte uitleg over hun oorsprong en betekenis, vindt u in dit leesplankje.

1 januari – Maria, Moeder van God

Een feest dat meestal, vanwege de datum, niet erg intensief gevierd wordt, hoewel het volgens de officiële kalender wel een hoogfeest is. Op het feest wordt herdacht dat Maria, als Goddraagster (Theotokè) de werkelijke moeder van Jezus is. Tot het Tweede Vaticaanse Concilie heette dit feest: Besnijdenis van de Heer. Hoewel de naam van het feest is veranderd, wordt op dit feest nog wel steeds het verhaal van de besnijdenis van Jezus gelezen (Lucas 2,16-21).

8 december – Maria Onbevlekt Ontvangen

Een feest dat aanleiding voor misverstanden geeft: vaak wordt gedacht dat met de onbevlekte ontvangenis de maagdelijke status van Maria wordt bedoeld. Het betreft echter het gegeven dat Maria is verwekt en geboren zonder de vlek van de erfzonde, een dogma, in 1854 door paus Pius IX afgekondigd. Door de protestantse, oudkatholieke en oosters­orthodoxe kerken wordt dit dogma verworpen, aangezien de Bijbel deze onbevlekte ontvangenis niet noemt. De datum van 8 december hangt samen met het feest van Maria Geboorte, negen maanden later op 8 september.

31 mei – Maria Visitatie

Op dit feest wordt het bezoek van Maria aan Elisabet, de moeder van Johannes de Doper, herdacht. Oorspronkelijk werd dit feest gevierd op 2 juli, maar omdat dit valt na 24 juni (feest van de geboorte van Johannes de Doper) is het in 1969 verplaatst naar 31 mei. Het wordt niet erg intensief gevierd (in het Gregoriaans Missaal, de vertaling van het Graduale Romanum, is het niet meer opgenomen), maar in muzikale zin is het een belangrijk feest: zowel een deel van het Ave Maria als het Magnificat komen voor in de evangelielezing van vandaag. De cantate ‘Herz und Mund und Tat und Leben’ (BWV 147), met het wereldberoemde ‘Jesu bleibet meine Freude’, is, nadat die aanvankelijk voor de vierde zondag van de advent was geschreven, na het toe voegen van nieuwe teksten op het feest van Maria Visitatie terechtgekomen.

25 maart – Maria Boodschap

Ook genoemd: ‘Aankondiging van de Heer’ of ‘Annunciatie’. Op dit feest wordt het bezoek van de aartsengel Gabriël aan Maria herdacht, waarbij Maria te horen krijgt dat ze de moeder van Jezus zal worden. De oorsprong van het feest wordt wel in verband gebracht met de lente­-equinox, maar bewijs daarvoor is nooit gevonden. Het feest wil nog wel eens verschuiven, aangezien de datum van 25 maart altijd in de veertigdagen­ of paastijd valt.

2 februari – Maria Lichtmis

De officiële naam van dit feest is ‘Opdracht van de Heer in de tempel’, en dat is ook wat feitelijk met dit feest wordt herdacht. De joodse traditie vereiste dat het eerstgeboren jongetje als hij dertig dagen oud is, wordt opgedragen aan God. Het mariale karakter van het feest komt tot uiting in de oude Latijnse naam ‘Purificatio Mariae’, verwijzend naar het zuiveringsritueel dat Maria, veertig dagen na de geboorte van Jezus, volgens de joodse traditie moest ondergaan. Traditioneel verbonden met dit feest is de zegening van kaarsen en een lichtprocessie. De oorsprong van het feest is niet geheel duidelijk, maar zeer oud: de pelgrimsnon Egeria maakt er in het verslag van haar rondreis in het Beloofde Land (381-384) al melding van.

15 augustus – Maria Tenhemelopneming

Nergens in de Bijbel staat vermeld dat Maria in de hemel is opgenomen. Toch is, onder invloed van verhalen uit de traditie, Maria niet alleen overleden, maar ook ‘ten hemel opgestegen’. Hoewel het feest veel oudere papieren heeft, werd de opneming van Maria in de hemel door de rooms­katholieke kerk pas in 1950 als dogma afgekondigd. In de orthodoxe traditie is alleen de ziel van Maria (en in tegenstelling tot de rooms­katholieke traditie niet haar lichaam) in de hemel opgenomen; daarom spreekt men in de orthodoxe kerken ook van de ‘Ontslapenis van de Moeder Gods’. In Nederland ligt de datum van 15 augustus minder vast dan in andere landen: in 1967 kregen de Nederlandse bisschoppen ontheffing van de paus om Maria Tenhemelopneming te vieren op de eerste zondag na 15 augustus. In veel landen, waaronder Frankrijk en Spanje, is 15 augustus een vrije dag, waardoor Nederlandse vakantiegangers op die dag vaak tot hun verbazing voor een gesloten supermarkt staan.

15 september – Onze Lieve Vrouw van Smarten

Hoewel officieel geen feest, maar een gedachtenis, neemt Onze Lieve Vrouw van Smarten in de volksdevotie nog wel een belangrijke plaats in. De rooms­katholieke kerk herdenkt de zeven smarten van Maria:

• de profetie van Simeon in de tempel;
• de vlucht naar Egypte;
• het zoekraken van Jezus in de tempel;
• de ontmoeting met Jezus bij zijn weg naar Golgota;
• Maria staat onder het kruis;
• de kruisafneming (ook bekend als piëta);
• begrafenis van Jezus.

Op enkele plekken na (Hoorn, Roosendaal, Bergharen, Oud­-Zevenaar) wordt deze gedachtenis vrijwel nergens meer intensief gevierd. Opvallend is dat deze dag wel een eigen sequentie kent: het Stabat Mater, dat vaak op Goede Vrijdag wordt uitgevoerd, hoort oorspronkelijk bij deze gedachtenis. Traditioneel zijn de maanden mei en oktober aan Maria gewijd. Daarbij staat oktober in het bijzonder in het teken van de rozenkrans. De rozenkrans is een in de rooms­katholieke traditie gebruikt gebed, onder andere bestaand uit het 150 maal bidden van het Weesgegroet (het gebedssnoer dat daarbij behulpzaam is, heet tevens rozenkrans).