Luisteren met je hart
Stilteretraites voor zendingswerkers
‘Doe je cross-cultureel werk in het buitenland of in Nederland of speel je met de vraag of dat wat voor jou is? Ben je op verlof of na uitzending teruggekeerd naar Nederland en zit je in die lastige fase van ‘re-entry’? Of zit je middenin de hectische periode voor een eerste vertrek naar het buitenland? Dan vind je het wellicht fijn om een pas op de plaats te maken en een stilteretraite in te plannen!’
De woorden van de aanhef staan bovenin de advertentie die zendingswerkers uitnodigt om op stilteretraite te komen. Sinds 2015 mag ik een aantal keer per jaar te gast zijn in Gemeenschap De Hooge Berkt in Bergeijk om retraites aan te bieden voor mensen die cross-cultureel werk doen.
Intrigerende ervaring
Waarom zou je als zendingswerker op zo’n uitnodiging ingaan? Mijn eigen ervaring is daar misschien wel de beste illustratie van. Ik ben op het spoor van stilteretraites gekomen in de tijd dat ik in Jordanië woonde. In die beginjaren woonde op Cyprus een Engels echtpaar, Joyce en David Huggett, dat stilteretraites organiseerde voor zendingswerkers in de regio (Joyce Huggett is bekend als auteur van onder meer boeken over gebed).
Het idee om op retraite te gaan intrigeerde me en ik besloot een week te boeken. Joyce Huggett was mijn begeleider en iedere dag had ik een gesprek met haar. Luisterend naar wat er voor mij op dat moment speelde gaf Joyce me dan suggesties mee, een bijbelgedeelte of creatieve ideeën.
Lectio divina
Wat zij me ook leerde waren – voor mij toen – nieuwe manieren van omgaan met de Bijbel. Ik kom uit een kerkelijk nest, waar de nadruk ligt op het bestuderen van Gods Woord. Je zou het de spiritualiteit van het ‘hoofd’ kunnen noemen. Nu werd ik uitgenodigd om daarnaast ook te luisteren met mijn hart. ‘Wat raakt je als je dit leest, wat voor gevoelens roept het bij je op, wat zou God tegen jou willen zeggen, hoe wil je daarop reageren?’ Dat werden de vragen waarmee ik een tekst ging lezen. Deze manier van reflectie wordt wel lectio divina genoemd.
Met al je zintuigen
Een andere manier van bezig zijn met de Bijbel die me aangereikt werd, was wat in het Nederlands ‘bidden met de Schrift’ wordt genoemd. Het nodigt uit om je voorstellingsvermogen te gebruiken. Neem bijvoorbeeld een evangelieverhaal waarin Jezus mensen ontmoet. Je stelt je voor dat je erbij bent, dat je kijkt naar wat er gebeurt, luistert naar wat er gezegd wordt, proeft wat er te proeven valt. Je stapt als het ware het verhaal in met al je zintuigen. En onderwijl luister je naar wat dat met je doet.
Wat ik vooral merkte tijdens die retraite was dat God voor mij heel dichtbij kwam. Ik ontmoette Hem op manieren die nieuw voor me waren. De kennis die in mijn hoofd zat daalde naar mijn hart. Terug in Jordanië bleef ik die meer reflectieve manieren van omgaan met de Bijbel gebruiken. Een retraite werden een jaarlijks terugkerend moment om uit de hectiek van het werk stappen en God te zoeken.
Terugkijkend op mijn jaren in het buitenland kan ik zeggen dat het regelmatig opzoeken van de stilte me ‘op het veld’ gehouden heeft. Ik herken me in Jezus’ uitnodiging aan zijn discipelen in Marcus 6:31: ‘Ga nu mee naar een eenzame plaats om alleen te zijn en een tijdje uit te rusten.’
Want het was een voortdurend komen en gaan van mensen, zodat ze zelfs niet de kans kregen om te eten. Langzamerhand begon in mij ook het verlangen te groeien om zelf getraind te worden in het begeleiden van mensen op retraites. Dat bracht me op het spoor van een opleiding bij de Jezuïeten in Engeland, Internship for Spiritual Accompaniment, die ik in 2006 tijdens een sabbatical heb gedaan. Terug in Jordanië kon ik het geleerde in praktijk brengen door stilteretraites te organiseren voor zendingswerkers daar.
Ideale plek in Nederland
En toen kwam de grote sprong terug naar Nederland in 2013 en daarmee de start van een nieuwe taak als Member Care-coördinator van Interserve. Onder die vlag mag ik stilteretraites vormgeven in Nederland voor iedereen die cross-cultureel werk doet, met of zonder organisatie.
Zoekend naar een plek daarvoor ben ik terechtgekomen bij Gemeenschap De Hooge Berkt in Bergeijk. Op hun website leggen ze uit wie ze zijn.
‘De Hooge Berkt is een open christelijkoecumenische leefgemeenschap. De leden en haar vrienden geven hun leven inhoud in het samen leven met aandacht voor elkaar en voor de gasten. Met elkaar geven ze een gezicht aan een hartelijke kerk midden in de wereld.’
Ik ben deze gemeenschap als een bijzondere retraiteplek gaan ervaren en met mij vele anderen. Hun gastvrijheid en zorgvuldigheid in het omgaan met gasten werken mee om je op je gemak te voelen. Omdat ze ook een eigen retraiteprogramma hebben, zijn ze helemaal ingesteld op mensen die in stilte zijn.
Wees opmerkzaam, op een ongedwongen manier
Dagelijks zijn er normaal gesproken drie vieringen per dag in de kapel (dat is nu in coronatijd anders). Voor veel retraitegangers wordt het ritme van dagelijkse vieringen en maaltijden een mooie bedding. Vaak gebeurt het dat er juist in een viering iets voorbij komt wat aanspreekt, een lied, of een lezing, of een opmerking van de liturg. De omgeving van het centrum is bosrijk en nodigt uit tot wandelen of fietsen. Ook is er het Atelier, een plek waar in kleur of vorm uiting gegeven kan worden aan wat er speelt tijdens een retraite.
Voor cross-cultureel werkers
Zoals ik in de retraiteflyer laat weten kunnen mensen zelf bepalen hoelang ze op retraite willen komen, tussen twee en zes dagen. In mijn eerste gesprek met hen geef ik hen een documentje dat ik ‘Om te beginnen’ heb genoemd. Hier een gedeelte daaruit:
Misschien vraag je je aan het begin van deze retraite wel af waar je aan begonnen bent. Zelfs al ben je al eens eerder op retraite geweest, dan nog kan het zijn dat je er met gemengde gevoelens tegenaan kijkt. Geen probleem, dat is helemaal normaal! Het lijkt een lange tijd om twee of meer dagen in stilte door te brengen. Wat ga ik doen met al die tijd? Wat kan ik verwachten?
De eerste stap is om alles rustiger aan te doen. Neem meer tijd dan gewoonlijk voor de dingen van de dag. Loop langzamer, kijk om je heen naar wat je ziet, luister naar wat je hoort … voel, proef, ruik … Met andere woorden, gebruik al je zintuigen. Wees niet verbaasd als je je de eerste dag(en) extra moe voelt wanneer je het bewust kalmer aan doet. Het kan zelfs zijn dat je tijdens je tijd van gebed in slaap valt. Laat dat maar gewoon gebeuren. Dat heeft je lichaam kennelijk nodig! Dit rustiger aan doen kan je helpen om te wachten op God en Hem te ontmoeten in de stilte. God heeft veel manieren om tot je te spreken. Wees opmerkzaam op een ongedwongen manier, zoals een vogelaar die op de uitkijk is naar een bijzondere vogel. Als je in de natuur wandelt … in Zijn Woord leest en dat overdenkt … als je wakker bent, of zelfs als je slaapt … wees open voor wat God tot je te zeggen heeft.
Iedere dag heb je de gelegenheid om mij te ontmoeten voor een gesprek van ongeveer drie kwartier. Je kunt ervan verzekerd zijn dat alles wat je zegt als vertrouwelijk wordt beschouwd! Luisterend naar jou zullen je bijbelgedeelten en andere suggesties worden aangereikt om mee te nemen je dag in. De rest van de dag ben je in stilte, zelfs tijdens de maaltijden. Misschien voelt dat in het begin een tikje ongemakkelijk. Maar ik hoop dat je het zult waarderen om op deze manier zo min mogelijk afgeleid te worden van het zijn in Gods nabijheid en het luisteren naar Hem!
Annieke van Dijk woonde en werkte van 1993 tot 2013 in Jordanië, uitgezonden voor Interserve. Ze werkte als arts in het Annoor Sanatorium in Mafraq en op een polikliniek voor vluchtelingen in Amman en was actief betrokken bij het opzetten van een member care netwerk in Jordanië. Sinds september 2013 is zij Member Care-coördinator bij Interserve Nederland.
