Machteloosheid bestaat niet

Om lid te worden van het team van Christian Peacemaker Teams (CPT) in Hebron, moest ik een verklaring ondertekenen: CPT zou geen geweld of militairen inzetten om me te bevrijden als ik gekidnapt zou worden. Toen voelde ik de uiterste consequentie van geweldloosheid. Ooit werden vier CPT’ers in Bagdad gekidnapt. Drie kwamen vrij, één werd vermoord door de gijzelnemers. CPT baseert die radicale geweldloosheid op de levensverhalen van Gandhi, Martin Luther King, Jezus van Nazaret en veel andere vrouwen en mannen. Hen willen we navolgen. Uit die verhalen spreekt de overtuiging dat wezenlijke verandering risico’s met zich meebrengt.

Maar de diepste overtuiging achter geweldloosheid is de erkenning dat iedereen ‘er toe doet’, geschapen is naar het beeld van God. Ruimte is er niet alleen voor enkelen of je eigen groep, maar voor allen. Dat vraagt een andere manier van omgaan met macht en met belangen.

Geweldloosheid is niet: je terugtrekken en het anderen laten opknappen. Na mijn beroep op de Wet gewetensbezwaren militaire dienst, kwam ik uiteindelijk toch in de geweldssituatie van Hebron terecht. Zonder wapens, met alleen een rode CPT pet.

Kwetsbaarheid

De meest gangbare gedachte over geweld is dat het zoveel mogelijk moet worden voorkomen én dat geweld in uiterste gevallen gebruikt moet worden om erger te voorkomen. Juist dat voorbehoud van ‘in uiterste gevallen wél’ ontkracht het idee van geweldloosheid. Uiteindelijk heeft geweld dan het laatste woord. Het meest controversiële aan geweldloosheid is de kwetsbaarheid. Dat is geen populaire eigenschap. Het lijkt erop dat je de ander laat winnen. Kwetsbaarheid is echter bij confrontatie met geweld een teken van kracht, vooral morele kracht. Overeind blijven tegenover geweld zonder te antwoorden met geweld, doorbreekt de logica dat geweld uiteindelijk noodzakelijk is. De grote voorbeelden uit de geschiedenis zitten vol met dat morele appel dat de diepere dimensies van medemenselijkheid wakker schudt.

Wat maakt het uit?

CPT werkt op een paar plekken in de wereld; 40 CPT’ers zijn fulltime actief (tegen betaling van de kosten van levensonderhoud) en 100 als ‘reservist’ voor korte inzetten op onbetaalde basis. Alles bekostigd uit de opbrengsten van collectes in kerkgemeenschappen. Wat maakt dat uit, in een wereld vol van conflicten? Het maakt uit hoe je naar de effecten kijkt: Geweld werkt direct en op korte termijn. (En dat past goed bij het huidige levensgevoel.) Geweldloosheid werkt op lange termijn. Kijk maar naar de grote voorbeelden die nog steeds veel mensen tot inspiratie zijn.

Niet alleen in Hebron

CPT heeft contact met de Palestijnen in de oude stad van Hebron. In Hebron ervaren we dat de druk op de Palestijnse bevolking alleen maar toeneemt. Ook CPT zelf ervaart toenemende druk: moeilijkheden bij checkpoints, de toegang tot Israël wordt geweigerd, een verbod om de rode petten te dragen. De inwoners van oud-Hebron vragen ons: vertel de wereld wat hier gebeurt. Dat doen we, via alle moderne kanalen. Maar het conflict heeft diepere wortels dan alleen op die plek. De vijandigheid daar wordt gevoed: van binnenuit door alle pijnlijke gebeurtenissen aan beide kanten en van buitenaf door politieke en economische belangen.

Ieder is wereldwijd persoonlijk deel van het netwerk van economische belangen. Als consument kies ik wie er verdient aan mijn aankopen. Als consumenten samen hun gedrag veranderen zijn ze een wereldmacht. Dat is ook geweldloze actie. Persoonlijk kan je je machteloos voelen. Collectief keuzes maken kan niet genegeerd worden. Een winkel zonder klanten verandert of sluit… Zo gaat het in het klein en ook in de grote wereldconflicten.

Eenzijdig bezig?

De directe buren van CPT in Hebron zijn Joodse kolonisten. Helaas weigeren die ieder contact. CPT begrijpt dat er aan beide kanten veel pijn, trauma’s en angsten zijn. In onze dagelijkse meditaties geven we daar aandacht aan. Zodra we spiritueel gezien de balans verliezen, kunnen we beter vertrekken. Iedereen doet er immers toe.

Lichtpuntje

Ik stond bij een Palestijnse demonstratie tegen de uitbreiding van de muur bij Betlehem. In een chaotische en geladen situatie: aan de ene kant Israëlische legervoertuigen en stevig bewapende militairen; aan de andere kant boze Palestijnse moeders en vaders en schreeuwende jongeren. De moeders hadden in het conflict kinderen verloren. Ze droegen zijden roze rozen. De aanwezigheid van veel buitenlanders heeft waarschijnlijk bijgedragen aan het beperken van de escalatie. Een jongetje van 10 jaar gaf mij een verloren kunstroos. Zijn gezicht en zijn ‘deze is voor u’ vergeet ik niet.