Mag Josephine echt meedoen in jouw kerk?

Ik heet geen Josephine. Mijn naam is bij de redactie bekend. Ik ben een immigrant uit een Afrikaans land, getrouwd met een Nederlander. Als tiener werd ik door een vriendin uitgenodigd mee te gaan naar de kerk en ik kwam tot geloof in een presbyteriaanse kerk. De kerk hielp mij al jong mijn sprekerstalent te ontwikkelen. Een bekende zendingsorganisatie meldde mij aan voor een studie theologie in een westers land en in dat land heb ik vervolgens een aantal jaren kerkelijk werk gedaan.

Ruim acht jaar geleden kwam ik met mijn gezin naar Nederland. We waren betrokken bij een pioniersplek in een grote stad. Ik woonde in een wijk die op het oog vrij wit was, maar waar ook veel Nederlanders met een migratieachtergrond hun plaats hadden gevonden. Ik kwam vrijwel geen vooroordelen tegen en ik had hele goede contacten in de wijk. Ik voelde me er snel thuis. Anders dan in het andere westerse land waar ik vandaan kwam, kreeg ik bij het bezoeken van traditionele kerken in Nederland vaak het gevoel dat ik niet echt welkom was. Tijdens nationale bijeenkomsten van de Protestantse Kerk vroeg ik me vaak af in wat voor wereld ik beland was. Ik kwam daar vrijwel geen andere mensen uit andere culturen tegen en ik zag geen minderheden in leidinggevende posities.

Binnen de pioniersplek kreeg ik de mogelijkheid om met enige regelmaat te spreken en ik bloeide op toen ik door een andere interculturele gemeente gevraagd werd regelmatig te preken. Hiermee kwam een einde aan een periode waarin het voelde alsof ik een deel van wie ik ben en de gaven die ik heb gekregen was verloren.

Uiteindelijk werd er door deze jonge interculturele gemeente in de Protestantse Kerk een beroep op mij gedaan om hen als interim-pastor te dienen. Zo kon ik mijn pastorale gaven meer inzetten. Tijdens de zoektocht naar een nieuwe pastor nodigde de selectiecommissie mij als kandidaat uit voor alle gespreksrondes. Voorzichtig begon ik me af te vragen of er in de kerk in Nederland dan toch ook een plaats zou zijn voor iemand met mijn profiel en leiderschapskwaliteiten.

Ik was enthousiast over het functieprofiel waarmee geadverteerd was, maar gaandeweg kreeg ik het idee dat de selectiecommissie niet meer zo gefocust was op het functieprofiel. De nadruk was verschoven naar kwaliteiten die je zou verwachten bij een sterk westerse stijl van leiderschap in plaats van een meer organische benadering.

Hoewel er veel gesproken werd over openheid voor de Heilige Geest, wees de inrichting van het proces ook steeds meer een bepaalde kant uit. Mijn man werd uitgenodigd voor het tweede gesprek en hij kreeg de vraag waarom we niet samen op deze parttime functie hadden gesolliciteerd, met de suggestie dat wij het werk samen weleens beter zouden kunnen doen. Toen er na de afwijzing nog een gesprek plaatsvond om het een en ander uit te leggen, kwamen er allerlei vooroordelen op tafel die tijdens het sollicitatieproces nooit besproken zijn. Het is onvoorstelbaar dat iemand zonder immigratieachtergrond met dezelfde vooroordelen te maken zou hebben gekregen. Het leek erop dat de voorzitter van de selectiecommissie zich niet voor kon stellen dat een relatief nieuwe Nederlander zoals ik, hen zou vertegenwoordigen in de Algemene Kerkenraad en dat ik relevant contact zou kunnen onderhouden met organisaties als Maatschappelijk Werk.

Ik vond het tekenend hoe een gemeentelid met een internationale achtergrond aangaf dat het waarschijnlijk ook beter was dat er gekozen is voor een Nederlander zonder immigratieachtergrond, want dat is makkelijker schakelen voor ‘de Nederlanders in de gemeente’. Dat zij een pastor hebben in wie ze zichzelf kunnen herkennen lijkt belangrijker te worden gevonden dan de kwaliteiten die in het functieprofiel waren omschreven en die ook pasten bij deze interculturele gemeente. Ondertussen lijkt racisme zo wel ruimte te krijgen in de gemeente …

Na dit proces heb ik voor mezelf geconcludeerd dat het voor iemand met mijn profiel wel heel erg moeilijk is om binnen de context van de Protestantse Kerk in Nederland op mijn niveau werkzaam te zijn en ik heb daarom mijn focus verlegd.

Het verhaal in Genesis over hoe Jozef in Egypte in een leidinggevende positie terechtkwam, is erg bekend. Meestal gaat de aandacht uit naar Jozef, maar ik zou de aandacht even op de farao willen richten. Is het niet wonderlijk in deze geschiedenis dat juist de farao ertoe in staat was om te herkennen dat Jozef iemand is ‘in wie de Geest van God is’? Door Jozef de leiding te geven over het land, redde de farao niet alleen zijn eigen volk maar vele volken. Natuurlijk moest Jozef de gebruiken en taal van het land leren zoals verwacht kan worden van een leider in Egypte, maar de belangrijkste kwaliteit was dat hij vervuld was met ‘de Geest van God’.

Hoe zou het Jozef of Josephine zijn vergaan in de Nederlandse kerken? Soms kom je Nederlanders met een migratieachtergrond tegen in de traditionele kerken maar – op mooie uitzonderingen na – vrijwel niet in leidinggevende posities.

In kerkenraden en leiderschapsteams waarin ze wel vertegenwoordigd zijn, lijken Nederlanders zonder immigratieachtergrond in de praktijk onevenredig veel invloed te hebben. Wordt het niet tijd dat de kerk in Nederland werkelijk ruimte creëert voor mensen uit andere culturen om te dienen in de context van de kerk? Alleen dan zal de kerk in staat zijn om onze samenleving te dienen die wél multicultureel is.

Mijn indruk is dat Jozef en Josephine, als zij vandaag uw of jouw kerk binnenlopen, waarschijnlijk wel welkom worden geheten. Maar dan? Moet Josephine zich aanpassen en mag ze alleen meezingen en meebidden? Of gaat u haar helpen om de barrières die ze tegenkomt te slechten? Krijgt ze de kans om tot bloei te komen en haar gaven en talenten te besteden tot eer van God in de dienst van kerk en samenleving?

Ik sluit dit artikel dan ook af met de ongebruikelijke oproep: Wees meer als de farao en minder als de broers van Jozef!