Menu

Basis

Mindfulness -ja graag!! En gebed?

De belofte van meditatie en mindfulness

Veel mensen van binnen en buiten de kerk zoeken naar rust en stilte, naar meer balans in hun leven en soms ook naar een verdiepte spiritualiteit. Ze zoeken (en vinden) het vaak in vormen van meditatie en mindfulness. Wat heeft christelijke spiritualiteit hun te bieden? Waarin verschillen christelijke meditatie en gebed van mindfulness en wat hebben zij te bieden aan mensen op zoek naar verstilling, rust en levensrichting? Daarover dit artikel.

Dr. K.E. Bras is emeritus-predikant van de Protestantse Kerk en actief in theologisch onderzoek naar spiritualiteit, meditatie en mystiek.

Meditatie is de laatste decennia heel populair geworden in Noord-Amerika en West-Europa. Maar dat geldt vooral voor vormen van meditatie die wortels hebben in oosterse religies. Daarbij moeten we vooral denken aan yoga, mindfulness en zenmeditatie. In veel gevallen worden in het Westen deze meditatiemethoden aangeboden als levensbeschouwelijk neutraal. Je zou ze kunnen beoefenen ongeacht de religie die je aanhangt en ook als je niet gelovig bent. Toch zijn op de achtergrond wel degelijk religieuze en levensbeschouwelijke waarden aanwezig. Bijvoorbeeld de boeddhistische nadruk op onthechting of de hindoeïstische visie op non-dualiteit. Maar vaak wordt een authentiek religieus perspectief in deze vormen juist gemist. Het lijkt dan alleen te gaan om een soort techniek voor ontspanning en meer bewust leven. Nu is dat ook de kracht van bijvoorbeeld mindfulness. Het is een methodische training met een concrete belofte: meer ontspannen omgaan met je problemen en meer aandachtig en gefocust leven. En uit wetenschappelijk onderzoek blijkt ook dat meditatie en vooral mindfulness heilzame effecten hebben. Het zijn dus spirituele technieken met een heilzaam effect. Ze worden dan ook veel toegepast in de geestelijke gezondheidszorg.

Waarom zou meditatie heilzaam zijn?

Uit onderzoek blijkt dat meditatie ontspannend werkt. En deze ontspanning levert een positieve bijdrage aan de bestrijding van klachten die samenhangen met stress. De meditatiehouding bevordert spierontspanning en een rustige ademhaling, waardoor de doorbloeding bevorderd wordt. Dit heeft een ontspannende werking op het zenuwstelsel, vermindert de hartslag en verlaagt de bloeddruk. Ook bevordert meditatie mentale ontspanning, waardoor men met meer rust de zorgen en stress kan waarnemen, waardoor de angst en stress verminderd worden.

Kabat-Zinn, die een van de grondleggers is van mindfulness, wijst erop dat meditatie niet alleen gezien moet worden als een ontspanningstechniek, maar vooral als een manier om aandacht en bewustzijn te trainen. Er wordt dan gewezen op het feit dat meditatie leiden kan tot andere ‘staten van bewustzijn’. Zo zou meditatie bijdragen tot een vermindering van angst, verhoging van creativiteit, een scherper waarnemingsvermogen en een verbeterd inlevingsvermogen. Kabat-Zinn hanteert in dit verband het begrip ‘heling’. Door meditatie ondergaan volgens hem mensen een diepgaande transformatie in hun denkbeelden. Dit leidt tot transformatie ook van gevoelens en gedrag. In meditatie worden mensen zich bewust van het feit dat zij heel zijn en deel van een groter geheel. Door met deze heelheid contact te maken ervaren mensen dat ze meer zijn dan hun ziekten of angsten. En door vanuit deze innerlijke heelheid te leven kan men veel meer aanwezig zijn in het hier en nu. Dat bevordert een aandachtiger leven met meer geestelijke balans.

Moet meditatie heilzaam zijn?

Van oorsprong waren meditatie en gebed vormen van omgang met God. Maar in mindfulness en andere moderne meditatiemethoden staat niet de omgang met God centraal, maar de ontspanning, de bestrijding van stress, de innerlijke balans.

Onderzoek toont heilzame effecten van meditatie en vooral mindfulness aan

Daarmee dreigt het gevaar dat deze spirituele oefeningen slechts een middel, een instrument worden voor fysiek en psychisch welbevinden. Kabat-Zinn onderkent dit probleem en benadrukt het feit dat meditatie in de eerste plaats beoefend dient te worden als een vorm van niet-doelgerichte aandacht. Deze aandacht bestaat in loslaten en aanvaarden van wat is, want juist zo ervaart men de heelheid. De meditatieoefeningen die men doet staan ‘altijd in de ruimere context van meditatie als een manier van zijn’, aldus Kabat-Zinn. Vanuit een christelijke visie kunnen we dit alleen maar onderstrepen. Meditatie en gebed zijn vormen van overgave aan God, en niet middelen om eigen voordeel te zoeken.

Door meditatie diepgaande transformatie van denkbeelden, gevoelens en gedrag

Wanneer gebed en meditatie technieken worden ten behoeve van egocentrische doeleinden kunnen ze alleen maar illusies creëren. En die zullen ongetwijfeld omslaan in diepe desillusies.

Toch staat overgave aan God niet haaks op wat heilzaam is voor mensen. De God van de Bijbel is een God die uit is op het heil van mensen. Jezus Christus wordt ook Heiland genoemd en hij sprak niet alleen over het heil maar trad ook op als heelmeester voor zieken. Daarom is het legitiem als mensen in gebed en meditatie zoeken naar manieren van leven die hun fysieke en psychische welzijn bevorderen. Vanuit christelijk perspectief zullen ze merken dat dit welzijn gelegen is in vertrouwensvolle overgave aan de wil van God. En dat hun eigen welzijn nauw verbonden is met het welzijn van andere mensen en schepselen. Dat ontdek je door te leren aandachtig te leven, bewust in het hier en nu, vanuit liefdevolle compassie voor jezelf en anderen. Meditatie en gebed kunnen daarbij zeer inspirerend werken. En christelijke vormen hebben dan toch meer en ook andere dingen te bieden dan mindfulness. Al kunnen technieken uit zenmeditatie, yoga en mindfulness zeker gebruikt worden als onderdelen van christelijke meditatie en gebed.

Waarin verschilt christelijk gebed van mindfulness?

Het grootste verschil is, dat christelijk gebed een dialoog is met de Ander. Het gebed is geen monoloog, geen vorm van diep verzinken in jezelf, geen vorm van focus op je diepste zelf. Zeker, ook gebed kan vormen aannemen van innerlijke verstilling, dieper afdalen in het eigen hart. Maar uiteindelijk gaat het om de ontmoeting, in jezelf, met de Ander. Die Ander heeft in het christelijk gebed zelfs het initiatief. Ik bid, omdat Hij spreekt. Ik zoek Hem, omdat Hij mij zoekt.

Bidden is niet een vorm van diep nadenken totdat ik het goddelijk mysterie gevonden heb. Het is ook niet een training in hogere bewustzijnslagen totdat ik dat goddelijk mysterie met de armen van mijn geest kan omhelzen. Bidden is een daad van diep vertrouwen in de nabijheid van de goddelijke Geest die in mij wacht totdat ik thuis kom. Bidden is dan ook niet door methodische oefeningen mijzelf helen, mijn stress overwinnen, de controle terugkrijgen over mijn welzijn. Mijn gebed is niet alleen maar gericht op stilte, rust en sereniteit. Juist omdat ik in mijn gebed te maken heb met de Ander, treedt mij een andere wil tegemoet, met wie ik soms iets uit te vechten heb. Het vereist overgave aan een hogere Wijsheid en Liefde dan ik kan bevatten. En juist in die overgave win ik alles. Alles, wat ik nodig heb om zo te leven dat ik vrede vind en heil ervaar.

Misschien kan ik mij van die Ander niet zo’n helder beeld vormen. Daarom zal ik telkens opnieuw, te midden van de vragen van deze tijd, luisteren naar wat Gods Woord mij over Hem vertelt. Zal ik vooral mij telkens opnieuw verdiepen in de woorden en het leven van Jezus. Dat wil zeggen dat mijn meditatie vooral een vorm is van lectio divina, biddende omgang met de bijbelse teksten. Niet alleen persoonlijk, maar liefst ook in de geloofsgemeenschap. Zo zal die Ander concreet stem krijgen voor mij, een concrete aanspraak vormen. En mijn gebed is dan antwoord op die aanspraak.

Dat wil niet zeggen, dat mijn gebed altijd uit woorden moet bestaan. De goddelijke aanspraak maakt mij soms stil. Dan hoef ik ook niets te zeggen. Dan ervaar ik de ruimte van de vrijheid van de Geest. Waarin ik stil samen ben met het stille Geheim dat wij wel God noemen, maar dat groter is dan elk woord. En deze stilte geneest. Hoewel ik mijn gebed en meditatie dus niet gebruik als technieken voor een instant-geluk en quick fix, werkt het wel helend en richting wijzend. Maar om deze doorwerking te bevorderen, is een volhardende toewijding aan gebed en meditatie nodig.

Hoe kunnen gebed en meditatie een levenshulp zijn?

Ikea hanteert momenteel de leuze: alles wordt mooier door aandacht. Wel, dat geldt zeker ook voor meditatie en gebed. Wanneer je er aandacht aan besteedt, grijpen ze dieper in op je bestaan. Dan helpen ze je om je richting in dit leven te bepalen. Om je zorgen en verdriet los te kunnen laten in het vertrouwen dat je begeleid wordt. Om je meer te focussen op de waarden in je leven en daarnaar overtuigender te handelen. Ze worden daarmee geen technieken om altijd evenwichtig en rustig te zijn en alles onder controle te hebben. Het zijn juist oefeningen in overgave, ontvankelijkheid, verbinding maken met de Ander en ook met anderen. En juist zo vind ik waarachtig geluk en echte innerlijke vrede.

In het gebed met de Ander treedt mij een andere wil tegemoet, met wie ik soms iets uit te vechten heb…

Maar daarvoor hebben ze de tijd nodig. Stille tijd die je in je drukke agenda inplant. Ze kunnen hun heilzame kracht pas ontvouwen als ze regelmatig de tijd en de ruimte krijgen. Bijvoorbeeld in een wekelijkse kerkgang. Veracht de kracht van de liturgie niet! Maar ook in regelmatige stille momenten samen met anderen en alleen. Vaak heb je dan begeleiding nodig. Hoe geef je vorm en inhoud aan die stille momenten? Hoe leer je omgaan met de voortdurende afleiding van je gedachten? Hoe overwin je tegenzin en weerstand? Er is natuurlijk veel literatuur die je op weg kan helpen. Maar het is ook goed om in een groep regelmatig te bidden en te mediteren. Vacare, het platform voor meditatief leven van de Protestantse Kerk, wijst hierin de weg. Evenals de WCCM, een meditatiebeweging vanuit het Benedictijnse kloosterleven. Er zijn in Nederland talloze groepen die zich oefenen in christelijke meditatie. Zoek maar eens op de websites van bovengenoemde organisaties.

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken